ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΝΕΟ "ΤΡΙΤΟ ΑΝΘΡΩΠΟ" ΣΤΟ "THE MAN BETWEEN"

Ο σημαντικός βρετανός σκηνοθέτης Carol Reed (1906-1976) είχε γυρίσει το 1949 την καλύτερη ισως ταινία του, τον "Τρίτο Άνθρωπο". Το 1953 γυρίζει το κατασκοπικό "The Man Between" σε μια προσπάθεια να επαναλάβει τον προηγούμενο θρίαμβό του. Η ταινία είναι νομίζω καλή, αλλά δεν φτάνει το κλασικό αριστούργημα του 1949.
Σίγουρα οι ομοιότητες είναι αρκετές. Χαώδης μεταπολεμική κατάσταση, φτώχεια και εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, ερειπωμένες από βομβαρδισμούς πόλεις, πολύπλοκες ίντριγκες... Η ατμόσφαιρα των δύο ταινιών μοιάζει πολύ. Μόνο που εδώ η πόλη που "πρωταγωνιστεί" ουσιαστικά στο φιλμ δεν είναι η Βιέννη, αλλά το Βερολίνο. Διότι, αν έπρεπε να βρούμε τον ουσιαστικό πρωταγωνιστή, αυτός είναι η ίδια η πόλη.
Εκεί θα φτάσει η βρετανή ηρωίδα, για να φιλοξενηθεί για λίγο από τον στρατιωτικό γιατρό αδελφό της, ο οποίος έχει γνωρίσει και παντρευτεί μια γερμανίδα. Από την αρχή η κοπέλα θα καταλάβει ότι κάτι δεν πάει καλά με τη σύζυγο. Βιαστικά τηλέφωνα, κρυφές συναντήσεις, έκδηλο άγχος... Πρόκειται για κάποια απιστία ή για κάτι μεγαλύτερο; Σύντομα θα κάνει και την εμφάνισή του ένας μυστηριώδης γερμανός, μάλλον τυχοδιώκτης, που φαίνεται να ξέρει από παλιά την κοπέλα και τα πράγματα θα γίνουν πολύπλοκα, κυρίως όσον αφορά τη σχέση του με την αγγλίδα αδελφή. Ταυτόχρονα κυριαρχεί ένα σκοτεινό φόντο από μηχανοραφίες ανάμεσα σε δυτικούς και ανατολικούς...
Η ταινία είναι ατμοσφαιρική, κυρίως λόγω του σκηνικού. Παντού δεσπόζει το ερειπωμένο Βερολίνο, ισοπεδωμένο σε πολλά σημεία από τους βομβαρδισμούς, γεμάτο βουνά από μπάζα και κατεστραμένα κτίρια που υψώνονται σα στοιχειωμένα, χωρισμένο σε "δυτικό" και "ανατολικό" - βλέπε κομμουνιστικό - τομέα (το Τείχος δεν είχε ακόμα χτιστεί), πλημμυρισμένο από ανατολικούς πρόσφυγες που αναζητούν καλύτερη μοίρα στη Δύση. Όλα αυτά επιτείνουν το χάος και την ανησυχητική, γεμάτη ανασφάλεια ατμόσφαιρα. Και φυσικά, όπως είπαμε, ανάμεσα σ' όλα αυτά οργιάζουν οι κατασκοπευτικές ίντριγκες (ο Ψυχρός Πόλεμος έχει αρχίσει για τα καλά).
Ναι, η ταινία είναι κι αυτή σαφώς ψυχροπολεμική. Τα στρατόπεδα είνα σαφή: Οι "καλοί" δυτικοί και οι "κακοί" ανατολικοί (κομμουνιστές). Από τα δίχτυα τους άλλωστε πασχίζει να ξεφύγει... ας μην αποκαλύψουμε ποιος ή ποιοι. Αυτό, είτε συμφωνείτε είτε όχι, πάρτε το σαν δεδομένο. Από εκεί και πέρα προτείνω να επικεντρωθείτε στην ανησυχητική και μυστηριώδη ατμόσφαιρα, στο σασπένς που όλο και μεγαλώνει όσο προχωρά το φιλμ, στην παρουσία του Τζέιμς Μέισον, στο δυνατό τέλος...
Είπαμε, δεν είναι "Τρίτος Άνθρωπος", την βρήκα όμως ενδιαφέρουσα ταινία.

"Ο ΤΡΙΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ" ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Μερικές ταινίες βρίσκονται στη λίστα με τις αγαπημένες μου όλων των εποχών. Γι' αυτές είναι πολύ δύσκολο να μιλήσω αντικειμενικά. Αν και η συγκεκριμένη είναι κλασική και βρίσκεται πολύ ψηλά στις προτιμήσεις πάμπολλων σινεφίλ. Μιλάω για τον περίφημο "Τρίτο Άνθρωπο", που γύρισε ο Carol Reed (1906-1976) το 1949. Με τον Όρσον Ουέλες να ερμηνεύει έναν από τους καλύτερους ρόλους της ζωής του (αν και δεν σκηνοθετεί ο ίδιος το φιλμ) και μια κατεστραμένη, διαιρεμένη Βιέννη να είναι η ουσιαστική πρωταγωνίστρια.
Η ταινία μας μεταφέρει στη Βιέννη λίγο μετά το τέλος του πολέμου. Η άλλοτε κραταιά πόλη είναι ηττημένη, ταπεινωμένη και διαιρεμένη σε τομείς, καθέναν από τους οποίους διοικεί μια από τις νικήτριες χώρες της αντιναζιστικής συμμαχίας. Η πόλη βρίσκεται σε απόλυτη παρακμή. Πείνα, ανέχεια, ερείπια, κάθε λογής λαθρεμπόριο και μαύρη αγορά. Όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε εποχή παρακμής, αδίστακτοι τύποι, αληθινά κοράκια, βρίσκουν την ευκαιρία να πλουτίσουν δίχως να συγκινούνται από τίποτα (βλ. "Αγοράζω Χρυσό" για μια χαλαρή σύγκριση με το σήμερα, αν και φυσικά τα πράγματα τότε ήταν πολύ χειρότερα). Η υλική παρακμή άλλωστε πάντοτε συνοδεύεται και από την ηθική. Μέσα σ' αυτό το καθόλου ομαλό σκηνικό, ένας αμερικάνος συγγραφέας pulp λογοτεχνίας (γουέστερν κυρίως) φτάνει στην πόλη για να βρει τον παλιό κολλητό του φίλο Χάρι Λάιμ, που τον έχει προσκαλέσει εκεί, και μαθαίνει άναυδος ότι ο φίλος του έπεσε θύμα θανατηφόρου ατυχήματος μόλις την προηγούμενη μέρα. Από εκεί και πέρα μπλέκεται σε έναν κυκεώνα από απάτες, υποψίες, παράξενους και ύποπτους τύπους και... την ερωμένη του φίλου του, την οποία ερωτεύεται, ενώ συγχρόνως υποψιάζεται ότι ο φίλος του δολοφονήθηκε. Αν όμως κάτι όντως συμβαίνει, είναι ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.
Η ταινία διαθέτει υποδειγματικό σασπένς (άλλωστε βασίζεται σε βιβλίο του δεξιοτέχνη Γκράχαμ Γκριν) και μοναδική, ασπρόμαυρη φυσικά, ατμόσφαιρα. Τα υπέροχα νυχτερινά πλάνα διαδέχονται το ένα το άλλο, οι σκιές μακραίνουν και γίνονται απειλητικές. Τα διδάγματα του γερμανικού εξπρεσιονισμού είναι πασιφανή. Οι σκηνές της καταδίωξης στους υπόνομους της πόλης είναι όχι απλά υποβλητικές, αλλά κομμάτια ανθολογίας, ενώ η μουσική του Zamfir, το θέμα του Χάρι Λάιμ δηλαδή, στοιχειώνει τον θεατή. Ταυτόχρονα, παράλληλα με την απειλή και το διφορούμενο, ο Reed κατορθώνει να εικονογραφήσει μοναδικά και την παρακμή, υλική και ηθική, που προαναφέραμε. Και φυσικά, όπως κάθε νουάρ που σέβεται τον εαυτό του, δεν κάνει παραχωρήσεις σε χάπι εντ και άλλα συμβατικά κόλπα.  Να προσθέσω επίσης ότι σπάνια η ίδια η πόλη  - και το απειλητικό σκηνικό της -  είναι τόσο "πρωταγωνίστρια" μιας ταινίας.
Μίλησα πριν για διφορούμενο. Ο "Τρίτος Άνθρωπος" είναι μια από τις πρώτες ταινίες νομίζω που παρουσιάζει έναν γοητευτικό, έξυπνο, σαγηνευτικό "κακό", ο οποίος πραγματικά κλέβει την παράσταση. Κι όχι μόνο αυτά. Ο "κακός", ενώ είναι αδίστακτος, διατηρεί σε πολύ υψηλό σημείο στο ηθικό του πάνθεον την αξία της φιλίας. Πιστεύει μάλιστα σ' αυτήν μέχρι τέλους, δείχνοντάς μας ένα ανθρώπινο, ζεστό προφίλ που καμιά σχέση δεν έχει με τις καρικατούρες μονοδιάστατων κακών που έχουμε συνηθίσει στο σύγχρονο εμπορικό σινεμά. Όλα αυτά δίνουν βάθος στους χαρακτήρες και βρίσκονται πολύ μακριά από το μαύρο - άσπρο που τόσο συχνά (και απλοϊκά) μας επιβάλλεται συνήθως. Όσο για τον μάλλον αφελή ήρωα, αυτός βρίσκεται πολύ κοντά στις μοναχικές φιγούρες των ηρώων του νουάρ. Με όλα αυτά το φιλμ θέτει διαρκώς το δίλημμα του "με ποιον θα πας και ποιον θ' αφήσεις", το πρόβλημα της ιεράρχησης των αξιών, της σύγκρουσης συναισθήματος και καθήκοντος ή συναισθηματικής παρόρμησης και ηθικής. Όλα είναι ρευστά. Τίποτα δεν είναι δεδομένο.
Δεν θα πω άλλα, παρά μόνο ότι πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για ένα αριστούργημα. Το οποίο βλέπεται με ξεχωριστή απόλαυση, λόγω των ηθοποιών, του σασπένς και της εξαιρετικής ατμόσφαιρας που προαναφέραμε. Αν δεν το έχετε δει, σπεύσατε.

Ο ΟΛΙΒΕΡ ΤΟΥΙΣΤ ΣΕ ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ!

Ο Όλιβερ Τουίστ σε μιούζικαλ; Κι όμως: Το 1968, ο εξαιρετικός Carol Reed (1906-1976) μετέφερε στην οθόνη την ήδη πετυχημένη θεατρική βερσιόν σε μιούζικαλ του πασίγνωστου μελοδραματικού και ηθικοπλαστικού μυθιστορήματος του Ντίκενς. Κι όχι μόνο αυτό. Το φιλμ έγινε επιτυχία και είχε μάλιστα σαρώσει τα Όσκαρ της χρονιάς εκείνης. Εδώ θα επαναλάβω για πολλοστή φορά αυτό που λέω πάντοτε όταν γράφω για κάποιο μιούζικαλ: Ξέρω πολύ καλά ότι πρόκειται για ένα σήμερα νεκρό ουσιαστικά είδος, το οποίο πολλοί απεχθάνονται και, όταν αντιληφτούν ότι ανήκει σ' αυτό, αλλάζουν ταινία. Είναι κατανοητό. Ωστόσο εγώ βλέπω με ευχαρίστηση κάποια από τα καλά δείγματά του. Για τους μάλλον λίγους φίλους του είδους λοιπόν, θα γράψω και γι' αυτό το φιλμ.
 Το "Oliver!" γυρίζεται σε μια εποχή που το είδος έχει ήδη παρακμάσει (μετά απ' αυτό τα μόνα αξιόλογα δείγματα είναι κατά τη γνώμη μου το "Καμπαρέ" και το "All tat Jazz", αμφότερα του Bob Fosse). Ωστόσο έχουμε να κάνουμε με μια από τις τελευταίες αναλαμπές του. Πράγματι, το φιλμ - πάντοτε για τους φιλους των μιούζικαλ - βλεπεται με αρκετή απόλαυση μέχρι σήμερα. Η μουσική είναι συμπαθητική και ορισμένα από τα μουσικοχορευτικά νούμερα πολύ καλά και έξυπνα.
Η ταινία μπορεί εύκολα να χωριστεί σε δύο μέρη: Στο πρώτο η τραγική ιστορία του ορφανού και πάμφτωχου αγοριού αντιμετωπίζεται με μάλλον κωμικό, εύθυμο τρόπο. Ορφανοτροφείο, δραπέτευση, γνωριμία με τη συμμορία των μικρών κλεφτών... όλα σε κάνουν μάλλον να ευθυμήσεις παρά να στενοχωρηθείς με τις περιπέτειες του μικρού ήρωα. Στο δεύτερο μέρος τα πράγματα σοβαρεύουν και, εκτός του έντονα δραματικού στοιχείου, η ταινία αποκτά και αρκετό σασπένς, που κορυφώνεται προς το τέλος. Εκτός του μικρού πρωταγωνιστή, το φιλμ διαθέτει εξαιρετικούς δεύτερους ρόλους, κυρίως τον Όλιβερ Ριντ στο ρόλο του "κακού" και τον θαυμάσιο Ρον Μούντι στο ρόλο του πονηρού αρχηγού των μικρών κλεφτών. Ταυτόχρονα, παρά τη μεταφορά σε μιούζικαλ, το πνεύμα του Ντίκενς δεν νομίζω ότι προδίδεται.
Γενικά, αν είστε φίλοι του είδους, η ταινία κατά τη γνώμη μου συνίσταται. Θα περάσετε δύο ευχάριστες ώρες, κι ας είναι συχνά τραγικές οι περιπέτειες του άτυχου μικρού...