ΟΤΑΝ Ο ΗΛΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΨΕΥΤΗΣ, ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΠΩΣ ΔΕΙΧΝΕΙ

Στα 1994 η κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού" ήταν ακόμα νωπή και ίσως η εξέλιξη των πραγμάτων ακόμα αβέβαιη. Τότε ο Nikita Mikhalkov γυρίζει τον "Ψεύτη Ήλιο" (Utomlyonnye solntsem για τους ρωσομαθείς φίλους μας), που είναι μια από τις πρώτες ρωσικές ταινίες που μιλά τόσο ανοιχτά για τον σταλινικό ολοκληρωτισμό και τις εφιαλτικές διώξεις που έγιναν την εποχή της παντοκρατορίας του. Πλην όμως η ταινία δεν είναι στενά (και στεγνά) πολιτική, με την έννοια ότι μιλά για το θέμα που την καίει μέσα από ένα δράμα, μέσα από την καθημερινότητά (συχνά με χιουμοριστικές πινελιές) και το παρελθόν των χαρακτήρων της, μέσα από ερωτικές ιστορίες τρέχουσες ή παλιές. Κατά τη γνώμη μου η αρετή της βρίσκεται στο πάντρεμα του προσωπικού με το πολιτικό στοιχείο, η ανάδυση του πολιτικού δράματος μέσα από μια α λα Τσέχοφ ματιά.
Ο συνταγματάρχης Κοτόφ περνά ειδυλλιακές στιγμές στο εξοχικό του σπίτι με την πολυμελή του οικογένεια - και κυρίως βέβαια με την αγαπημένη του γυναίκα και τη μικρή του κόρη. Η αναπάντεχη επίσκεψη ενός γνωστού από το παρελθόν δημιουργεί μια παράξενη αναταραχή και, σιγά - σιγά, το παρελθόν, αλλά και το αληθινό πρόσωπο του παρόντος, αρχίζουν να αποκαλύπτονται.
Ο Μιχαλκόφ βρίσκεται σίγουρα σε καλές στιγμές, το δράμα είναι πυκνό, η κατάληξη συγκλονιστική. Βρίσκω μάλιστα πολύ δυνατές τις σκηνές προς το τέλος, όπου οι ήρωες που γνωρίζουν την αλήθεια εξακολουθούν να προσποιούνται πως τα πάντα εξακολουθούν να είναι ειδυλιακά μποροστά στα υπόλοιπα, ανύποπτα μέλη της οικογένειας.
Ίσως κάποιες αντιρήσεις μου βρίσκονται ακριβώς σ' αυτό το "ειδυλιακά", λέξη που επαναλαμβάνω συχνά εδώ. Ο σκηνοθέτης, μέσα στον προφανή αντισταλινισμό του (πολύ καλά κάνει), τον οποίο τονίζει με κάθε δυνατό τρόπο (θυμηθείτε το πελώριο αερόστατο με την εικόνα του Στάλιν που μοιάζει να καλύπτει τα πάντα), αλλά και μέσα από την αντίθεσή του σε όλο το σοβιετικό καθεστώς, οδηγείται σε μια μάλλον μανιχαϊστική λογική: Οτιδήποτε σχετίζεται με το καθεστώς αυτό είναι νομοτελειακά κακό (τα τανκς που μπαίνουν στα χωράφια στην αρχή, οι μάλλον ηλίθιες ασκήσεις άμυνας κατά ενδεχόμενου χημικού πολέμου που καταστρέφουν την καλή διάθεση του πλήθους, οι πράκτορες στο τέλος...), ενώ οτιδήποτε σχετίζεται με τις ξένοιαστες οικογενειακές στιγμές του ήρωα υπέροχο. Γενικά βρήκα το όλο πράγμα πολύ άσπρο - μαύρο. Και, για να επιστρέψουμε στο "ειδυλιακό" που λέγαμε, η περιγραφή της πλούσιας και ξένοιαστης οικογενειακής ζωής του σοβιετικού ήρωα συνταγματάρχη, με την τεράστια οικογένεια, την υπηρέτρια (!) που όλοι πειράζουν, τις γραφικές γριούλες που αναπολούν το Παρίσι, ενώ γύρω τους οι αγρότες είναι εμφανώς φτωχοί και μοχθούν, όλα παραπέμπουν σε εικόνες της τσαρικής αριστοκρατίας. Δεν μπορεί κανείς να πιστέψει ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς. Άθελά του ίσως ο Μιχαλκόφ αποκαλύπτει ότι νοσταλγεί αυτές τις "ειδυλιακές" (για τους αριστοκράτες) εποχές, ανεξάρτητα από τη σωστή κριτική του κατά του σοβιετικού συστήματος (για να μην πείτε ότι συμπαθώ αυτό το καταπιεστικό αλήστου μνήμης σύστημα).
Πέραν όλων αυτώ όμως, βρίσκω τον "Ψεύτη Ήλιο" μια πολύ δυνατή ταινία και ένα από τα σημαντικά δράματα των τελευταίων δεκαετιών. Και, επί πλέον, μια ταινία με τη σφραγίδα αυτού που λέμε "ρωσική ψυχή". Αξίζει νομίζω να τη δείτε, παρά τις αντιρρήσεις που εξέφρασα.

ΥΓ: Ο σκηνοθέτης είναι και πρωταγωνιστής της ταινίας, ενσαρκώνοντας τον συνταγματάρχη.