Η "ΑΠΩΘΗΜΕΝΗ ΜΝΗΜΗ" ΣΤΟ "MIRAGE"

Έχετε ίσως δει πολλές φορές θρίλερ όπου ο ήρωας για κάποιο λόγο έχει χάσει τη μνήμη του και ψάχνει... εεε... για τα πάντα. Σας συνιστώ λοιπόν να γυρίσετε πίσω στο χρόνο και να δείτε μια από τις καλύτερες ταινίες μ' αυτό το θέμα, το ασπρόμαυρο "Mirage" του 1965 του Edward Dmytryk (1908-1999).
Όπου ο ήρωας (ο ταιριαστός Γκρέγκορι Πεκ) αντιλαμβάνεται βαθμιαία ότι δεν θυμάται τίποτα από τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του. Ξέρει μόνο ότι είναι "αναλυτής κόστους" (ό,τι και αν σημαίνει αυτό) σε μια εταιρία και ελάχιστα άλλα πράγματα. Από την πρώτη κιόλας σκηνή μαθαίνουμε για μια παράξενη αυτοκτονία με πτώση από όροφο ουρανοξύστη, στην οποία ο ήρωας είναι σχεδόν αυτόπτης μάρτυς. Το επόμενο που αντιλαμβάνεται είναι ότι τον ψάχνει με κάθε τρόπο κάποιος "Ταγματάρχης", ο οποίος, για καλή του τύχη, μοιάζει να τον χρειάζεται μόνο ζωντανό. Πασχίζοντας να ενώσει τα κομμάτια του μυστηριώδους παζλ, θα μπλεχτεί σε έναν αληθινό εφιάλτη, καταλαβαίνοντας σιγά - σιγά ότι στην υπόθεση διακυβεύονται πολύ μεγαλύτερα συμφέροντα απ' ότι αρχικά νόμιζε...
Σφιχτοδεμένο, καλογυρισμένο θρίλερ, κρατά - νομίζω - τον θεατή από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό, αναγκάζοντάς τον να αγωνιά για το τι θα συμβεί (και για το τι ακριβώς συμβαίνει) και, από ένα σημείο και πέρα, για το ποιος είναι ο λόγος που προκάλεσε την αμνησία. Όντως τα σκόρπια κομμάτια μπαίνουν σιγά - σιγά στη θέση τους για να αποκαλυφτεί η μεγάλη εικόνα. Εκτός του σασπένς και του μυστηρίου που διαθέτει, το φιλμ στηλιτεύει την αδίστακτη μιλιταριστική παράνοια, εκμεταλλευόμενη μάλιστα το κυρίαρχο ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής, δίνοντας έτσι και μια απρόβλεπτη πολιτική διάσταση και επισημαίνοντας ότι τα πράγματα δεν είναι πάντοτε αυτά που φαίνονται, ακόμα και σε πρόσωπα "υπεράνω πάσης υποψίας". Υπάρχει και το ψυχαναλυτικό στοιχείο, άλλη "μόδα" της εποχής. Πέραν αυτών πάντως διαθέτει ένα ελαφρό στοιχείο επιστημονικής φαντασίας για την εποχή, το οποίο, δυστυχώς, δύο περίπου δεκαετίες μετά έγινε πραγματικότητα (ο "καλπασμός της επιστήμης", δυστυχώς και πάλι...)
Πέραν αυτών, βλέποντας το παλιό και "γεμάτο" αυτό φιλμ δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ με θλίψη τα σύγχρονα ανάλογα, τα οποία, όσο καλά και να είναι (θυμηθείτε π.χ. τον αμνησιακό πράκτορα Bourne της αρχικής τριλογίας), είναι αδύνατο να μην καταλήξουν σε κυνηγητά, πυροβολισμούς, εκρήξεις και κάθε είδους παρομοίου θεάματος, σκηνές που, όσο καλογυρισμένες κι αν είναι, αποτελούν το φιλμικό μέρος της σεναριακής απουσίας και απευθύνονται στην πλειοψηφία των εθισμένων στη βιντεοκλιπίστικη βία σύγχρονων θεατών. Έχω κι εγώ πολλάκις απολαύσει παρόμοιες σκηνές, δεν βγάζω καθόλου απ' έξω τον εαυτό μου, δεν παύω όμως να παραμένω οπαδός ταινιών σαν αυτή, όπου τον πρώτο λόγο έχει το σενάριο, το μυστήριο, η ίντριγκα και όχι το κυνηγητό.
Όπως αντιληφθήκατε συνιστώ απόλυτα το φιλμ.

ΤΟ ΚΟΠΑΔΙ, Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΛΒΑΡΕΖ ΚΕΛΙ

Ο Edward Dmytryk (1908-1999) υπήρξε ένας ικανός σκηνοθέτης "παντός καιρού", τουτέστιν ασχολήθηκε με πολλά είδη. Έκανε πολύ καλές, αλλά και μετριότερες ταινίες. Το 1966 πάντως, γυρίζει το γουέστερν "Alvarez Kelly", με τον Ουίλιαμ Χόλντεν στον ομώνυμο ρόλο. Λέω γουέστερν, ίσως όμως πρόκειται περισσότερο για μια μελέτη χαρακτήρων και μια κοινωνική ταινία, που διαδραματίζεται στην Άγρια Δύση κατά τη διάρκεια του αμερικάνικου εμφύλιου.
Στην ταινία θα λέγαμε ότι πρωταγωνιστεί ένα τεράστιο... κοπάδι από γελάδια. Ο ομώνυμος βασικός χαρακτήρας είναι μισός αμερικάνος μισός μεξικάνος και περίφημος οδηγός κοπαδιών. Αμοραλιστής, δίχως να τον νοιάζει και να παίρνει θέση στον πόλεμο που μαίνεται γύρω του, ενδιαφέρεται μόνο για τα λεφτά. Έχει αναλάβει λοιπόν να μεταφέρει ένα τεράστιο κοπάδι σε μεγάλη απόσταση και να το παραδώσει στην περιοχή των Βορείων. Όμως, ας μη ξεχνάμε, η τροφή είναι το βασικό όπλο του πολέμου. Έτσι απάγεται από στρατιώτες των Νοτίων, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ρόσιτερ (Ρίτσαρντ Γουίντμαρκ), ο οποίος προσπαθεί να τον πείσει με κάθε τρόπο να κλέψει το κοπάδι και να το οδηγήσει στο πολιορκημένο και πεινασμένο Ρίτσμοντ. Και γιατί δεν το κάνουν μόνοι τους; Έχετε ποτέ δοκιμάσει να οδηγήσετε ένα κοπάδι πολλών εκατοντάδων γελαδιών; Δίχως τον έμπειρο Κέλι οι άσχετοι μ' αυτό στρατιώτες τα κάνουν απολύτως θάλασσα...
Η ιστορία επικεντρώνεται βέβαια στους χαρακτήρες. Από τη μία ο γοητευτικός, αμοραλιστής Κέλι, από την άλλη ο πιστός στο καθήκον και την πατρίδα άτεγκτος συνταγματάρχης. Πέρα από το ιδεολογικό μέρος οι διαφορές τους σύντομα γίνονται και προσωπικές, αφού υπάρχει και η μνηστή του συνταγματάρχη... Η σχέση τους αλλάζει συχνά: Από μίσος μπορεί να μετατραπεί σε (υποχρεωτική ή μη) συνεργασία, ακόμα και σε αμοιβαίο θαυμασμό. Άλλωστε, αμοραλιστής ή μη, ο ήρωας κρύβει και άλλες πτυχές στον χαρακτήρα του...
Δεν θα το χαρακτήριζα σε καμία περίπτωση ως γουέστερν δράσης. Οι ρυθμοί είναι μάλλον αργοί, οι συζητήσεις συχνές και αρκετές, οι σκηνές δράσης περιορισμένες. Αυτές βρίσκονται κυρίως προς το τέλος, όπου η ταινία κορυφώνεται με τη μάχη για μια γέφυρα και το τελικό ορμητικό, ανεξέλεγκτο και θεαματικό πέρασμα του κοπαδιού, αλλά μέχρι τότε λίγες παρόμοιες σκηνές θα δείτε. Υπάρχουν και κάποια λίγα στοιχεία που θίγουν το ρατσισμό των αμερικάνων προς τους "κατώτερους" μεξικάνους (είπαμε ότι ο ηρωας είναι μισός - μισός), αλλά σε καμία απολύτως περίπτωση το φιλμ δεν επικεντρώνεται σ' αυτά.
Γενικά δεν νομίζω ότι πρόκειται για μεγάλο γουέστερν, δίχως όμως και να το θεωρώ κακή ταινία. Αν είστε φίλος του είδους πάντως δείτε το. Τα μεγάλα, αχανή τοπία, οι κάου μπόις και τα κοπάδια κυριαρχούν, όπως και σε πολλά άλλα παρόμοια φιλμς. Και θυμηθείτε: Πέρα από τα όπλα και τη γενναιότητα, στους πολέμους τεράστιο ρόλο παίζουν και πράγματα που δεν μας περνούν από το μυαλό με την πρώτη. Όπως το πώς θα τραφούν χιλιάδες πεινασμένοι στρατιώτες ας πούμε...

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΣΤΟ CAINE

O Edward Dmytryk (1908-1999) είναι ένας γνωστός χολιγουντιανός σκηνοθέτης με κάμποσες καλές ταινίες στο ενεργητικό του. Το 1954 γυρίζει το "The Caine Mutiny", μια παραλλαγή του θέματος της πολύ γνωστότερης "Ανταρσίας του Μπάουντι". Το τελευταίο διαδραματιζόταν σε προηγούμενους αιώνες, ενώ η ταινία που μας ενδιαφέρει κατά τη διάρκεια του Β' Παγόσμιου.
Δεν πρόκειται ακριβώς για πολεμική περιπέτεια. Σε ένα πολεμικό σαπιοκάραβο, που ωστόσο εκτελεί μια χαρά τις αποστολές του, και στο οποίο η κατάσταση είναι εντελώς "χύμα", έρχεται νέος καπετάνιος, ο Χάμφρει Μπόγκαρντ και το κλίμα αλλάζει άρδην. Τυπολάτρης, καταπιεστικός προς τους ναύτες και τους αξιωματικούς του, ανίκανος να πάρει σημαντικές αποφάσεις τις στιγμές που χρειάζεται, προκαλεί τελικά την ανταρσία του πληρώματος στις κρίσιμες στιγμές ενός τυφώνα. Στο τελευταίο μισάωρο περίπου το φιλμ εξελίσσεται σε δικαστικό δράμα, καθώς οι στασιαστές αξιωματικοί περνάνε από Ναυτοδικείο.
Το ενδιαφέρον της ταινίας βρίσκεται κατά τη γνώμη μου στους ποικίλους και πολύπλοκους χαρακτήρες. Τα όρια μεταξύ "καλών" και "κακών" μπερδεύονται, τα κίνητρα διαφόρων έρχονται στην επιφάνεια, οι "κακοί" μπορεί να έχουν και συμπαθητικές πλευρές... Στην ουσία πρόκειται για μια σύγκρουση του γράμματος τους νόμου (της τυφλής εφαρμογής των κανονισμών κοινώς), με το πνεύμα του. Εξαιρετικά ενδιαφέρων είναι επίσης ο τρόπος που σκηνή - σκηνή χτίζεται και καταδεικνύεται τελικά η παράνοια του νέου καπετάνιου. Βρήκα αυτό το στοιχείο από τα καλύτερα: Δεν έχουμε με κάποιον κραυγαλέο τρελό, που κάνει παρανοϊκές πράξεις. Κάθε άλλο. Η νεύρωσή του δείχνεται σταδιακά, με ελάχιστες λεπτομέρειες, που κάθε μία είναι επουσιώδης, όλες μαζί όμως συνθέτουν μια απόλυτα ανησυχητική εικόνα. Για μια ακόμα φορά σκέφτηκα ότι το παλιό Χόλιγουντ έκανε ίσως βαθύτερες μελέτες χαρακτήρων από πολλές σύγχρονες παραγωγές του, που βασίζονται αποκλειστικά στα κυνηγητά, το θέαμα και τα εφφέ.
Και, φυσικά, άφησα τη γκρίνια για το τέλος: Παρά την πολύ ενδιαφέρουσα καταγραφή που προαναφέραμε και παρά το ότι το φιλμ με κράτησε απόλυτα, από την πρώτη κιόλας στιγμή εντοπίζεται μια "στρατοκαυλίαση". Από την αρχή ξεκαθαρίζεται η απόλυτη γενναιότητα και ικανότητα του αμερικάνικου ναυτικού, και τονίζεται ότι μιλάμε για μια από τις ελάχιστες εξαιρέσεις. Στις σκηνές του δικαστηρίου γίνονται τα πάντα για να μη θιγεί το ναυτικό, που είναι "ιερό". Και ο τελικός μονόλογος του συνήγορου, παρά τις αποκαλύψεις που περιέχει, μπερδεύει αρκετά τα πράγματα ως προς την θέση των δημιουργών της ταινίας. Βέβαια οφείλουμε να εξετάζουμε πάντοτε τα πράγματα στο ιστορικό τους πλαίσιο: Το 1954 βρισκόμαστε ακόμα πολύ κοντά στον πόλεμο, αλλά και στην καρδιά του ψυχρού πολέμου που ακολούθησε. Οποιαδήποτε αναφορά λοιπόν στα στραβά του στρατού ήταν ουσιαστικά απαγορευμένη. Ο στρατός έπρεπε να έχει άψογη εικόνα. Γι΄ αυτό και οι συνεχείς υπενθυμίσεις ότι η ιστορία που βλέπουμε αποτελεί σπάνια εξαίρεση. Και μόνο το ότι γυρίζεται όμως ένα φιλμ με τέτοιο θέμα, είναι αρκετά τολμηρό για την εποχή.
Έχοντας πάντως αυτά στο μυαλό μου, και παρά την ενόχληση που μου προκάλεσε η τυφλή πίστη στην "ιερότητα" του ναυτικού, βρήκα την ταινία πολύ ενδιαφέρουσα. Τη συνιστώ σαν δείγμα παλιού, καλού, ασπρόμαυρου Χόλιγουντ.