"A FACE IN THE CROWD": Η ΔΗΜΑΓΩΓΙΑ ΚΑΙ Η ΟΛΕΘΡΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗς ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ

Το είπαμε πολλές φορές, ας το πούμε και τώρα για να τελειώνουμε μ' αυτό: Ο Elia Kazan (1909-2003) υπήρξε πολιτικά απαράδεκτος και καταδικαστέος, αλλά συγχρόνως υπήρξε και μεγάλος σκηνοθέτης. Ας το χωνέψουμε: Συμβαίνουν αυτά. Το "A Face in the Crowd" του 1957 αποτελεί ένα μεγάλο παράδειγμα.
Μια επαρχιακή δημοσιογράφος, κάνοντας ένα ρεπορτάζ στη μικρή τοπική φυλακή, ανακαλύπτει έναν πραγματικά χαρισματικό προσωρινό τρόφιμο (είναι μεσα για μεθύσι και αλητεία). Τον βγάζει στην εκπομπή της, γνωρίζει τεράστια επιτυχία και ο τύπος (ένας ακαλλιέργητος, χυδαίος και απατεώνας εγωιστής στην ουσία) ανεβαίνει ταχύτατα όλα τα σκαλιά της διασημότητας για να γίνει ο απόλυτος αμερικάνος σούπερσταρ, με τεράστια επιρροή ακόμη και στην πολιτική. Το θέμα είναι ότι και ο ίδιος μεθά από τη δύναμη και την επιτυχία και... Ως πού μπορεί να φτάσει αυτό;
Βρίσκω την ταινία (για να το πω από την αρχή) εκπληκτική. Η τόσο πρώιμη ανάλυση σε πολλά θέματα (1957, θυμηθείτε)  με εντυπωσίασε. Από τη μία έχουμε την ανεξέλεγκτη δύναμη της τηλεόρασης, η οποία μπορεί κυριολεκτικά να κατευθύνει όπου εκείνη θέλει κοπάδια ολόκληρα μη σκεπτόμενων "καταναλωτών-οποιασδήποτε-εικόνας-ή-είδησης". Ένα υπνωτισμένο πλήθος, που ακολουθεί άνωθεν κελεύσματα κάθε είδους και άγεται και φερεται από κάθε λογής επιτήδειους (ή απλούς διαφημιστές). Από τη άλλη πρόκειται για μια μελέτη του διαχρονικού δυστυχώς φαινομένου της δημαγωγίας. Μπορεί ένας απλός "καπάτσος" (εδώ σε υπερθετικό βαθμό) "μαλάκας" να χειραγωγεί εκατομμύρια και να τα κάνει να αποφασίζουν ό,τι αυτός επιθυμεί (ή τον συμφέρει;). Ναι, απαντά με σιγουριά το φιλμ. Και δυστυχώς τα παραδείγματα που το επιβεβαιώνουν μέχρι σήμερα είναι πολλά. Από την άλλη πρόκειται για μια μελέτη του ίδιου του χαρακτήρα του ήρωα. Μια μελέτη της φθοράς του, της μέθης του, όχι τόσο από το χρήμα όσο από τη δύναμη και τη δόξα (όχι ότι ό συγκεκριμένος υπήρξε ποτέ θετικός τύπος, τουλάχιστον όμως διέθετε στην αρχή μια προσωπική αίσθηση αναρχικής ελευθερίας). Έτσι το φιλμ μετατρέπεται και σε μελέτη του φαινομένου του σταρ σύστεμ γενικότερα και της τάσης του να χρησιμοποιεί ανθρώπους και να τους πετάει αφού τους ξεζουμίσει, αλλά και της σκληρής, αληθινής όψης του "αμερικάνικου ονείρου", αφού πρόκειται και για τυπική ιστορία ανόδου και πτώσης.
Πολυεπίπεδη ταινία, σκληρή (συναισθηματικά) και πικρή, προοιωνίζει μεταγενέστερα φιλμ όπως για παράδειγμα το θαυμάσιο "Να Είσαι εκεί, κύριε Τσανς" του Άσμπι. Και, ενώ οι βασικοί ηθοποιοί ειναι μάλλον άγνωστοι (ήταν η πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση του Άντι Γκρίφιθ, ο οποίος, στη συνέχεια, ταιριαστος στο ρόλο που υποδυόταν στο φιλμ, έκανε μεγάλη τηλεοπτική καριέρα), θα ανακαλύψουμε σε δεύτερους ρόλους σταρς όπως ο Γουόλτερ Ματάου και η Λι Ρέμικ.
Καταλάβατε από όσα έγραψα ότι συνιστώ ανεπιφύλακτα την ταινία.

ΣΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ "ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ"

Θα επαναλάβω πράγματα που έγραψα σε προηγούμενο ποστ για ταινία του: Ο Elia Kazan (1909-2003) μπορεί να θεωρήθηκε "προδότης" στην προσωπική του ζωή λόγω των γνωστών του "καρφωμάτων" στην περιβόητη ημιφασιστική επιτροπή Μακάρθι, πλην όμως οι ταινίες του τίποτα τέτοιο δεν φανερώνουν. Το αντίθετο μάλιστα!
Ας δούμε το κλασικό "Λιμάνι της Αγωνίας" (On the Waterfront) του 1954 (το οποίο, βέβαια, λέγεται ότι γυρίστηκε ακριβώς για να "εξιλεωθεί" ο Καζάν από το στίγμα του). Η ιστορία διαδραματίζεται ανάμεσα σε λιμενεργάτες, οι οποίοι καταπιέζονται και τρομοκρατούνται από το συνδικάτο "τους" (να σημειώσουμε ότι το εργατικό συνδικάτο εδώ, όπως συνέβαινε ή συμβαίνει στις ΗΠΑ, δεν έχει το πολιτικό βάρος των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Εδώ μιλάμε για συνδικάτο υποτίθεται εργατικό, πλην όμως απόλυτα διαβρωμένο από τη Μαφία, που εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντά της και δεν διστάζει ακόμα και να δολοφονήσει αντιπάλους του). Ο ήρωας, μάλλον ανεγκέφαλος άνθρωπος του συνδικάτου αρχικά, οδηγείται βαθμιαία στη συνειδητοποίηση του ρόλου του και των αληθινών του συμφερόντων και τελικά επαναστατεί ηρωικά (και ανοιχτά) ενάντιά του.
Από τη μία υπάρχει η σταδιακή μετάλαξη του φιλοτομαριστή και αδιάφορου αρχικά πρωταγωνιστή (ο εξαιρετικός νεαρός Μάρλον Μπράντο) σε ηρωική φιγούρα, που δέχεται ακόμα και να θυσιστεί για τις (όψιμες) ιδέες του και γίνεται έτσι άθελά του σύμβολο και ηγέτης των λιμενεργατών (ως άλλος Ζαπάτα στην κατά δύο χρόνια παλιότερη ταινία του ίδιου). Ταυτόχρονα στα καθαρά φιλμικά στοιχεία περιλαμβάνεται το ότι ο Μπράντο κυρίως, αλλά και άλλοι ηθοποιοί, αυτοσχεδίαζαν τους διαλόγους τους σε κάποιες σκηνές, και το ότι οι κύριοι χαρακτήρες είναι βασισμένοι σε αληθινά πρόσωπα.
Πέραν αυτών όμως το δυνατό δράμα, οι συγκρούσεις, το σασπένς, η απεικόνιση της ζωής των λιμενεργατών της Νέας Υόρκης, η εξαιρετική σκηνοθεσία και η πολύ καλή ασπρόμαυρη φωτογραφία, καθιστούν την ταινία απόλυτα κλασική. Αν λοιπόν δεν την έχετε δει (αλλά έχετε ακούσει γι' αυτή) μη χάσετε την ευκαιρία.

Ο ΖΑΠΑΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΦΘΕΙΡΕΙ

Ίσως ο Elia Kazan (1909-2003) να φέρει το στίγμα του "προδότη", λόγω της γνωστής κατάθεσής του στην άθλια Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών του Μακάρθι, ουδείς όμως μπορεί να αρνηθεί ότι πρόκειται για μεγάλο δημιουργό. Και όχι μόνο κινηματογραφικά, αλλά και από ιδεολογική άποψη, με την έννοια ότι ο "προδότης" αυτός παραδίδει με το έργο του μαθήματα προβληματισμού και κριτικής προσέγγισης στην αμερικάνικη κοινωνία - ή την ανθρώπινη γενικότερα. Είναι από εκείνες τις παράξενες περιπτώσεις όπου ο καλλιτέχνης είναι πολύ μεγαλύτερος από τον άνθρωπο.
Το "Viva Zapata" του 1952 (σε σενάριο του Τζον Στάιμπεκ) είναι βεβαίως η βιογραφία - το έπος θα λέγαμε - του μεξικανού Εμιλιάνο Ζαπάτα, που ξεκινά από αμόρφωτος και πάμφτωχος αγρότης για να καταλήξει σε ηγέτη μιας πέρα για πέρα δίκαιης επανάστασης ενάντια στην φτώχεια και την καταπίεση των αγροτών και ενάντια σε μια απόλυτα διεφθαρμένη δικτατορική εξουσία. Και, πολύ περισσότερο, γίνεται ένα διαχρονικό σύμβολο εξέγερσης ενάντια στην κοινωνική αδικία και αθλιότητα. Ο ηρωισμός, η αυταπάρνηση και, τελικά, η ύπουλη δολοφονία του συμβάλλουν ακόμα περισσότερο στη συμβολοποίησή του.
Ωστόσο ο Καζάν δεν μένει ούτε στην απλή, "ηρωική", βιογραφία ούτε στο δίκιο της εξέγερσης, το οποίο είναι προφανές και δεδομένο. Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο, κατά τη γνώμη μου, είναι η κατάδειξη της εκμαυλιστική δύναμης της εξουσίας, η διαφθορά και οι συμβιβασμοί που σχεδόν αναπόφευκτα αποτελούν τη μοίρα όποιου την κατακτά. Ο ακέραιος και αδιάφθορος Ζαπάτα αποτελεί ακριβώς την απόλυτη και σπανιότατη εξαίρεση στον κανόνα. Και, επίσης σχεδόν αναπόφευκτα, θα πληρώσει το τίμημα της ακεραιότητάς του, όπως πικρά καταλήγει ο Καζάν.
Κινηματογραφικά η ταινία παραμένει νομίζω εξαιρετικά δυνατή, κρατά τον θεατή, συχνά τον συγκινεί βαθειά και, τελικά, φτάνει να διαθέτει τη δύναμη μιας τραγωδίας. Σ΄ αυτό συμβάλλουν βεβαίως και οι εξαιρετικές ερμηνείες του Μάρλον Μπράντο και του Άντονι Κουίν (ο Καζάν υπήρξε άλλωστε ο σκηνοθέτης των ηθοποιών και σ' αυτό συνέβαλλε κυρίως η εξαίρετη θεατρική του παιδεία), αλλά και τα δυνατά και σαφή σύμβολα που χρησιμοποιεί ο δημιουργός (π.χ. το λευκό άλογο), που προσδίδουν  μια ιδιαίτερη ποιητική διάσταση. Όπως αντιληφτήκατε το φιλμ μου πρόσφερε μεγάλη απόλαυση και άφοβα το κατατάσω στη χορεία των κλασικών. Είναι γνωστή άλλωστε η συμβουλή που πάντοτε δίνω σε μη φανατικούς σινεφίλ: Μη φοβάστε το "παλιό". Τα αριστουργήματα είναι διαχρονικά.