Ο "ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΨΑΛΜΟΣ" ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

 

Ο Miklos Jancso (1921-2014) υπήρξε σημαντικός ούγγρος σκηνοθέτης. Και μάλιστα από τους πλέον πρωτοποριακούς. Μια από τις γνωστές ταινίες του είναι "Ο Κόκκινος Ψαλμός" (Meg ker a nep) του 1972. Ένα φιλμ που θα μπορούσαμε να πούμε ότι κινείται στα όρια του πειραματικού.

Μας μεταφέρει στην Ουγγαρία της δεκαετίας του 1890, όταν οι αγρότες εξεγείρονται ενάντια στη φτώχια και την εκμετάλλευση από τους γαιοκτήμονες. Τα αιτήματά τους είναι καθαρά σοσιαλιστικά. Η εξέγερση θα καταπνιγεί από το στρατό, προς μεγάλη ικανοποίηση των γαιοκτημόνων βεβαίως.

Αυτό είναι η ιστορία που μας αφηγείται η ταινία. Το θέμα όμως είναι πώς το κάνει. Ολόκληρο το φιλμ είναι κάτι σαν ένα μπαλέτο, μια χορογραφία που συμβαίνει πάντοτε σε ανοιχτούς χώρους, στους αγρούς. Εξεγερμένοι, άντρες και γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι, στρατιώτες και αξιωματικοί, ευγενείς και γαιοκτήμονες, όλοι περιφέρονται διαρκώς στα απέραντα λιβάδια με την κάμερα να τους κυκλώνει από παντού, σα να χορεύει μαζί τους. Στην ουσία υπάρχουν σ' όλόκληρο το φιλμ μόνο σκηνές πλήθους. Ακόμα και η βία, οι θάνατοι και οι εκτελέσεις, δίνονται με ένα θεατρικό, σχεδόν χορευτικό τρόπο. Οι διάλογοι είναι λίγοι, μη ρεαλιστικοί. Συχνά απλώς απαγγέλονται διάφορα μανιφέστα. Η μουσική ειναι πανέμορφη και βασίζεται σε ουγγρικά λαϊκά τραγούδια. Τα σύμβολα ειναι άφθονα. Το κόκκινο (επανάσταση, αλλά και αίμα) κυριαχεί, συχνά πάνω σε λευκό. Τα λουλούδια, οι γυμνές γυναίκες, το κρασί, τα ξίφη, τα ματωμένα χέρια,ο ερωτισμός, όλα δίνονται συμβολικά. Συχνά οι εικόνες είναι πανέμορφες. Και με τον τρόπο αυτό περνάει όλη η ιστορία : Η επανάσταση, οι διαφορετικές τάσεις ανάμεσα στους επαναστάτες (μετριοπαθείς - ή ηττοπαθείς - και αποφασισμένοι για όλα), οι αδίστακτοι ή πονηροί γαιοκτήμανες, που προσπαθούν να τους παραπλανήσουν για να τους ησυχάσουν, ο στρατός που βοηθά την κυρίαρχη τάξη, ο αξιωματικός που παίρνει το μέρος των επαναστατών και πολλά άλλα δίνονται με την παράξενη, τελετουργική αυτή γραφή. Όλα βεβαίως μιλούν για την αναγκαιότητα της επανάστασης (πρόκειται για έναν ύμνο σ' αυτήν), όλα είναι μαρξιστικά, κομμουνιστικά. Όλα είναι σύμφωνα με την γραμμή και την ιδεολογία του τότε κομμουνιστικού καθεστώτος. Κι όμως, πόσο μακριά από τον κυρίαρχο σοσιαλιστικό ρεαλισμό βρισκόμαστε! Να ένα (σπάνιο) παράδειγμα απόλυτα στρατευμένης, πολιτικής ταινίας, ταυτόχρονα όμως απόλυτα ποιητικής και μη ρεαλιστικής.

Όπως ίσως καταλάβατε το φιλμ είναι δύσκολο και πολλοί θα κουραστούν. Άλλοι θα το θεωρήσουν ξεπερασμένο, άλλοι αριστουργηματικό. Δεν θα πάρω θεση. Θα πω όμως ότι σίγουρα είναι κάτι πολύ ιδιάιτερο.