Η "ΜΑΓΕΙΑ" ΚΑΙ ΤΟ ΨΕΥΔΟΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Στη δεκαετία του '10 και στις αρχές των '20ς το δανέζικο σινεμά, αν και σχετικά περιορισμένο σε ποσότητα παραγωγής, ήταν από τα σημαντικότερα παγκοσμίως της νεογέννητης 7ης τέχνης. Το 1922 λοιπόν γυρίζεται ένα φιλμ που, ίσως μέχρι σημερα, δεν μοιάζει με τίποτα απ' ό,τι έχετε δει. Πρόκειται για το "Haxan" (στα αγγλικά "The Witchraft through the Ages") του Benjamin Christensen.
Βουβή φυσικά, η ταινία είναι ένα από τα πρώτα (ίσως το πρώτο) ψευδοντοκιμαντέρ, και θέμα της είναι, υποτίθεται, την εξέλιξη της μαγείας από το σκοτεινό μεσαίωνα μέχρι τον 20ό αιώνα. Η δομή είναι παράξενη. Στην αρχή παρακολουθούμε ένα κανονικό ντοκιμαντέρ, με φωνή off, που αφηγείται την ιστορία της μαγείας στο μεσαίωνα δείχνοντάς μας χαρακτικά της εποχής με αντίστοιχο θέμα. Στη συνέχεια η ταινία αρχίζει να αναπαριστά με μυθοπλαστικό τρόπο διάφορες ιστορίες ("παραδείγματα" όπως λέει η πανταχού παρούσα off φωνή) που σχετίζονται με τη μαγεία και τις απάνθρωπες διώξεις της. Επίσης, έστω και δίχως "ιστορία" (συγκεκριμένο μυθοπλαστικό στόρι δηλαδή), "αναπαριστά" μαγικές τελετές (τα περίφημα "Μαυρα Σάββατα" των μαγισών) με την απαραίτητη παρουσία πολλών τερατόμορφων δαιμόνων και του ίδιου του Σατανά ή μας δείχνει με ντοκιμαντερίστικο τρόπο τα οργανα βασανισμού που χρησιμοποιούνταν από παπάδες ή ιεροεξεταστές για να ομολογήσει κάποια ύποπτη για μαγεία την υποτιθέμενη ενοχή της (στο τέλος, λόγω των φριχτών βασανιστηρίων, οι δύστυχες "ομολογούσαν" τα πάντα για να πεθάνουν μια ώρα αρχίτερα).
Η εικόνα δεν είναι ακριβώς ασπρόμαυρη. Με διάφορα μονοχρωματικά φίλτρα γίνεται άλλοτε ώχρα, άλλοτε μπλέ ή κόκκινη κλπ., ανάλογα με το κλίμα της κάθε σκηνής (η τεχνική αυτή ήταν διαδεδομένη στις πρώιμες μέρες του σινεμά). Από εκεί και πέρα παρακολουθούμε ένα αληθινό όργιο (μερικές φορές κυριολεκτικά, αφού βλέπουμε και μερικά όργια) από - πρωτόγονα έστω - εφέ, από τέρατα και δαίμονες κάθε είδους, από ιπτάμενες μάγισες, από απαγορευμένες τελετουργίες... κι όλα αυτά διανθισμένα με εξαιρετικά τολμηρό για την εποχή γυμνό. Όπως είπαμε μερικές φορές παρακολουθούμε την "κανονική" (μυθοπλαστική, επινοημένη εννοώ) ιστορία μιας συγκεκριμένης αθώας  γυναίκας που κατηγορείται για μαγεία και τα όσα επακολουθούν.
Η ταινία καυτηριάζει τον τυφλό φανατισμό, την εγκληματική φανατική πίστη, τη δυσειδαιμονία, τις εμμονές, τους φόβους και τις φοβίες (με τον διάβολο κυρίως) του μεσαιωνικού ανθρώπου, την απανθρωπιά της εκκλησίας και του κλήρου, την απάνθρωπη εν γένει εποχή - με προεκτάσεις μέχρι τον 20ό αιώνα. Συγχρόνως δεν μπορούμε παρά να θαυμάζουμε την απίστευτη τόλμη του εγχειρήματος σε σχέση πάντα με την τόσο πρώιμη αυτή εποχή του σινεμά.
Φυσικά τα εφέ δεν μπορούν να μας τρομάξουν σήμερα (μερικά είναι και κάπως αστεία, όπως ο σατανάς που εμφανίζεται πάντοτε με κρεμασμένη έξω τη γλώσα). Ωστόσο η υποβλητική, ζοφερή ατμόσφαιρα (που ενίοτε γίνεται σχεδόν "βρώμικη", έως και ενοχλητική ή ακόμα και αηδιαστική) λειτουργεί νομίζω μέχρι σήμερα και εξακολουθεί να μας καταπλήσει.
Συνιστώ την μοναδική αυτή ταινία για όσους τουλάχιστον ενδιαφέρονται για την ιστορία του κινηματογράφου - και ιδιάιτερα του φανταστικού. Αν όχι σαν ένα μεγάλο φιλμ, τουλάχιστον (σίγουρα) ως ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα κινηματογραφικά αξιοπερίεργα.
ΥΓ: Ο Christensen λίγο μετά προσκλήθηκε στην Αμερική όπου γύρισε μερικές ταινίες κατά τη διάρκεια των '20ς για το νεογέννητο τότε Χόλιγουντ, πριν επιστρέψει στο τέλος της δεκαετίας στη Δανία.