ΞΑΝΑΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟ "ΟΣΑ ΠΑΙΡΝΕΙ Ο ΑΝΕΜΟΣ"

Το θρυλικό "Όσα Παίρνει ο Άνεμος" (Gone with the Wind) γυρίστηκε το 1939 από τον Victor Fleming (1889-1949), αν και στα γυρίσματα είχαν πάρει μέρος (και αποχώρησαν, οπότε τα ονόματά τους δεν γράφονται) οι George Cucor και Sam Wood. Διαρκεί λίγο λιγότερο από 4 ώρες και μέχρι τον "Τιτανικό" του 1997 θεωρούνταν η εμπορικότερη ταινία όλων των εποχών.
Πρόκειται για ένα βαθύ μελόδραμα που διαδραματίζεται στην Αμερική του Νότου πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Ήρωες η Σκάρλετ Ο'Χάρα, μια πλούσια, εγωίστρια, όμορφη κοπέλα που έχει όλους τους άντρες στα πόδια της , ο κυνικός τυχοδιώκτης Ρετ Μπάτλερ, που την πολιορκεί για χρόνια έως ότου την κατακτήσει τελικά, η εξαδέλφη της, πρότυπο γλυκιάς και καλής γυναίκας και ο τίμιος και ονειροπόλος σύζυγός της τελευταίας Άσλι, με τον οποίο η Σκάρλετ είναι ερωτευμένη για όλη της τη ζωή δίχως ανταπόκριση (Βίβιαν Λι, Κλαρκ Γκέιμπλ, Ολίβια ντε Χάβιλαντ και Λέσλι Χάουαρντ αντίστοιχα). Πόλεμοι, οικονομικά σκαμπανεβάσματα, γάμοι χωρίς έρωτα, ανεκπλήρωτα πάθη, βαριά πένθη και δράματα - με φόντο το τοπίο του Νότου και την ιστορία της εποχής - συνθέτουν την πλοκή του φιλμ.
Φυσικά πρόκειται για αρχετυπική ρομαντική και δραματική ταινία, που συνεπικουρείται από την ονειρική μερικές φορές φωτογραφία με τα πλούσια (και "ψεύτικα") χρώματα, που της προσδίδει μια "μαγική" διάσταση, αλλά και για μια "τοιχογραφία" της εποχής και του τόπου. Αν σας αρέσουν τα πλούσια δράματα δεν πρέπει να το χάσετε, καθώς αποτελεί must για κάθε σινεφίλ.
Ωστόσο δεν γράφω το κείμενο αυτό για να μιλήσω απλώς για μια πασίγνωστη, κλασική ταινία. Ξαναβλέποντάς την μετά από πολλά - πολλά χρόνια, έμεινα έκπληκτος με κάποια στοιχεία της (πολύ βασικά και οφθαλμοφανή μάλιστα), που μας οδηγούν αναπόφευκτα σε συγκρίσεις με τα σημερινά κυρίαρχα στιλ του mainstream σινεμά: Ε, λοιπόν, η εμπορικότερη ταινία όλων των εποχών (για 58 χρόνια τέλος πάντων) διαθέτει σαν ήρωες δύο αρνητικούς χαρακτήρες. Εκείνος δεν είναι καθόλου "ρομαντικός" και ιδεολόγος. Αντίθετα είναι κυνικός και ενδιαφέρεται μόνο για το τομάρι του, γι' αυτό και επιβιώνει άνετα σε κάθε κατάσταση, όσο δύσκολη κι αν είναι. Όσο για εκείνη... τι να πει κανείς; Εγωίστρια (δεν διαθέτει ούτε καν αρκετό μητρικό φίλτρο), ψηλομύτα, σκληρή, φιλοχρήματη, δεν διστάζει να εκμεταλλευτεί την ομορφιά της και, τελικά, κάθε άλλο παρά συμπαθής προσωπικότητα είναι. Έχει βέβαια πείσμα και, κυρίως, διαθέτει εκπληκτική εσωτερική δύναμη (και μένει πιστή σε έναν ανεκπλήρωτο έρωτα), αλλά θετικός χαρακτήρας δεν είναι με τίποτα. Οι δύο αυτοί άνθρωποι είναι μαζί από ένα σημείο και μετά, όμως δεν είναι αμοιβαία ερωτευμένοι. Η σχέση τους είναι κάτι παραπάνω από ταραχώδης. Όσο για το τέλος... βρισκόμαστε πολύ μακριά από κάθε έννοια happy end. Και βέβαια είναι και σαφώς αντιπολεμική, αφού παρουσιάζει τον πόλεμο σαν κάτι αποκλειστικά και μόνο καταστροφικό, δίχως τίποτα το ηρωικό, πολύ μακριά από τον ηλίθιο (στα λόγια) ηρωισμό και "πατριωτισμό" των αντρών του Νότου στο αρχικό μέρος του φιλμ. Είναι πραγματικά απορίας άξιο το πώς "η μεγαλύτερη επιτυχια του σινεμά" διαθέτει τόσα πολλά... ε... όχι και πολύ αναμενόμενα για τόση επιτυχία στοιχεία...
Συγκρίνετε με την σχετικά πρόσφατη επιτυχία που προαναφέραμε, τον "Τιτανικό". Εντάξει, ούτε εδώ υπάρχει happy end, αλλά κατά τα άλλα... Ένας αγνός, ρομαντικός έρωτα που αψηφά τις προκαταλήψεις, δύο πέρα για πέρα θετικοί - και μονοδιάστατοι - χαρακτήρες, overdose συγκίνησης, αυτό που περιμένει δηλαδή κανείς από ένα κλασικό εμπορικό μελόδραμα. Ναι, είμαι σίγουρος ότι η ταινία του '39 είναι πολύ πιο ρηξικέλευθη σε πολλά στοιχεία της. Μήπως τελικά έχουμε πισωγυρίσει σε έναν αβάσταχτο συντηρητισμό;
Ίσως να αξίζει να (ξανα) δείτε την ταινία απ' αυτή τη σκοπιά, συγκρίνοντας δηλαδή κινηματογραφικά και κοινωνιολογικά - και όχι μόνο - δύο τόσο απομακρυσμένες εποχές.

"Ο ΜΑΓΟΣ ΤΟΥ ΟΖ" ΩΣ Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ

Γυρίστηκε το 1939 από τον Victor Fleming (1889–1949), αν και δύο - τρία άλλα μεγάλα ονόματα συνεργάστηκαν με διάφορους τρόπους μαζί του, και αμέσως έγινε κλασικό στο είδος του: "Ο Μάγος του Οζ" ίσως να παραμένει η απόλυτα αρχετυπική παιδική ταινία. Μέχρι σήμερα υπάρχουν πλήθος αναφορές σ' αυτήν και μάλιστα σε διάφορες τέχνες (θυμηθείτε, ας πούμε, το Yellow Brick Road του Elton John). Στο "πακέτο" επίσης περιλαμβάνεται μια ευφάνταστη μετάβαση από το ασπρόμαυρο αρχικά στο εκτυφλωτικό για την εποχή τεχνικολόρ, ένα θαυμάσιο παιδί - θαύμα για πρωταγωνίστρια, η Τζούντι Γκάρλαντ φυσικά, και μερικά τραγούδια που μένουν μέχρι τις μέρες μας, διότι, εκτός των άλλων, περί μιούζικαλ πρόκειται.
Φυσικά οι αξίες που πρεσβεύει η ταινία είναι κλασικές (και συντηρητικές, αν θέλετε), με βασικότερη το "home, sweet home" ή, αν θέλετε να το διατυπώσουμε αλλιώς, πουθενά δεν είναι σαν το σπίτι σου. Γιατί τώρα όλοι αυτοί οι ονειρικοί κόσμοι είναι χειρότεροι από μια αγροικία στο Κάνσας, κάπου στη μέση του πουθενά, είναι κάτι που θα έπρεπε να συζητηθεί παραιτέρω. Τέλος πάντων... Υπάρχουν όμως κι άλλα "μηνύματα", πιθανόν χρήσιμα για ένα παιδί.
Το γεγονός πάντως είναι ότι πάμπολλες γενιές μεγάλωσαν και αγάπησαν την ιστορία της μικρής Ντόροθι: Ένας κυκλώνας αρπάζει το σπίτι της και το μεταφέρει στη μυθική Χώρα του Οζ, που κυβερνά ο μυστηριώδης και αθέατος ομώνυμος μάγος. Εκεί γνωρίζει τους τρεις φίλους της, τον Τενεκεδένιο που του λείπει η καρδιά, τον Αχυρένιο που του λείπει το μυαλό και το Λιοντάρι που του λείπει το θάρρος και μαζί ξεκινάν για να συναντήσουν τον παντοδύναμο μάγο, ενώ απειλούνται διαρκώς από μια κακιά μάγισα...
Να σας πω την προσωπική μου άποψη; Ναι, το θεωρώ κλασική ταινία, αλλά φοβάμαι ότι, αντίθετα με άρκετές άλλες "παιδικές" που οι πάντες τις βλέπουν με ενδιαφέρον, "Ο Μάγος..." απευθύνεται κυρίως σε παιδιά. Σήμερα που η μαγεία των εφφέ έχει προφανώς ξεθωριάσει, τα εμφανώς ζωγραφιστά σκηνικά και τα εκτυφλωτικά χρώματα μου φάνηκαν μάλλον κιτς, ενώ οι λύσεις στις δύσκολες καταστάσεις απλοϊκές. Αυτά όμως δεν εμποδίζουν το φιλμ να είναι αρχετυπικό του συγκεκριμένου είδους φανταστικού κινηματογράφου, να περιέχει όμορφα τραγούδια, να είναι συχνά γλυκύτατο και, τέλος πάντων, να συνίσταται σε όσους δεν έχει τύχει να το δουν, έστω και για ιστορικούς λόγους. Και, στο κάτω - κάτω, είναι πολύ εύκολο να αντιληφθούμε το σοκ και τον θαυμασμό που προκάλεσε στα παιδιά του 1939 - και σε πολλές επόμενες γενιές, πιστέψτε με - ώστε να τα σημαδέψει για πάντα. Τελικά νομίζω ότι "Ο Μάγος του Οζ" υπήρξε κάτι σαν το "Star Wars" της εποχής του, κι ας μου φαίνεται σήμερα κάπως ξεπερασμένος. Αν όμως έχετε παιδιά, μη διστάσετε!

Ο ΤΖΕΚΙΛ, Ο ΧΑΪΝΤ ΚΑΙ Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Νο 2

Δέκα χρόνια μετά την κλασική ταινία του Mamoulian, το 1941 συγκεκριμένα, ο Victor Fleming (1889-1949), ένας από τους πιο πετυχημένους σκηνοθέτες του Χόλιγουντ όλων των εποχών, αφού έχει κάνει ταινίες όπως τον "Μάγο του Οζ" και το "Όσα παίρνει ο άνεμος", ξαναγυρίζει το "Δρ. Τζέκιλ και κ.Χάιντ". Σεναριακά το φιλμ βρίσκεται πολύ κοντά στο αντίστοιχο του 1931, υπάρχουν ακόμα και σκηνές και ατάκες που επαναλαμβάνονται. Αυτή τη φορά όμως η όλη αισθητική του είναι πιο "λουστραρισμένη", λιγότερο εξπρεσιονιστική.
Κατ' αρχάς πρωταγωνιστούν τρεις μεγάλοι σταρ: Ο Σπένσερ Τρέισι στο διπλό πρωταγωνιστικό ρόλο, και οι Λάνα Τάρνερ και Ίνγκριντ Μπέργκμαν στο δίπολο αγνής, καθώς πρέπει μέλλουσας συζύγου και "ελαφρών ηθών" γυναίκας, άτυχης ερωμένης του φριχτού Χάιντ αντίστοιχα. Στην εποχή της, όπως διαβάζω, η ταινία είχε "θαφτεί" από την κριτική (πράγμα λογικό, αφού ήταν ένα πολύ σύντομο ριμέικ σε μια ταινία που ήδη θεωρείτο κλασική και για την οποία ο Μαρτς είχε κερδίσει Όσκαρ), αν και σήμερα θεωρείται κι αυτή αρκετά ενδιαφέρουσα (γνώμη με την οποία συμφωνώ). Αν μη τι άλλο βρήκα την Μπέργκμαν πολύ πιο πειστική από την Μίριαμ Χόπκινς στον αντίστοιχο ρόλο. Σε μένα τουλάχιστον μετέδωσε πολύ περισσότερο τον αληθινό τρόμο και την απόγνωσή της για τον κτηνώδη Χάιντ απ' όσο η προηγούμενη ερμηνεύτρια.
Ωστόσο, εδώ ο Τζέκιλ είναι απλώς ένας τζέντλεμαν - ερευνητής και στερείται της απροκάλυπτης επαναστατικότητας και του πάθους του προκατόχου του ερμηνευτή στην ταινία του 1931, ο οποίος, σημειωτέον, θεραπεύει δίχως αμοιβή φτωχούς και άπορους, προτιμώντας σαφώς αυτή τη δραστηριότητα από τα ανούσια αριστοκρατικά δείπνα της μέλλουσας συζύγου και του στρατηγού πατέρα της. Επίσης, στην παλιότερη ταινία δεν διστάζει να δειχτεί καθαρά ότι η Άιβι, αντικείμενο πόθου των/του Τζέκιλ/Χάιντ είναι πόρνη, ενώ η Άιβι του 41 είναι μια εύθυμη μπαργούμαν που, εντάξει, τα πάει καλά με τους άντρες, κρατά όμως και τη θέση της, ενώ ο Χάιντ του 41 δεν είναι πια πιθηκόμορφος όπως ο προκάτοχός του, αλλά απλά τερατώδης. Αυτές είναι μερικές μόνο από τις λεπτομέρειες της δεύτερης ταινίας που μας κάνουν να σκεφτούμε ότι τα ήθη έχουν συντηρητικοποιηθεί αρκετά μέσα σε μια δεκαετία. Αναμενόμενο, αφού στην πρώτη βρισκόμαστε στο μεσοπόλεμο, ενώ στη δεύτερη στην καρδιά μιας ατμόσφαιρας φόβου που έχει δημιουργήσει ο Β' παγκόσμιος. Και πάντοτε σε ταραγμένες εποχές ο συντηρητισμός επανεμφανίζεται και δυναμώνει.
Πάντως και το φιλμ του Fleming παραμένει νομίζω ενδιαφέρον μέχρι σήμερα, αν και κάπως λιγότερο "κοφτερό" από τον προ δεκαετίας πρόδρομό του.