ΣΚΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Θεωρώ το Out of the Past (Αμάρτημα από το Παρελθόν) του 1947 του Jacques Tourneur (1904-1977) ένα από τα 3-4 αριστουργήματά του και ένα από τα 3-4 καλύτερα νουάρ όλων των εποχών (προφανώς απ' όσα έχω δει). Αν μπορούμε να μιλήσουμε για αρχετυπικές ταινίες ενός είδους, σίγουρα αυτή εδώ συγκαταλέγεται σ' αυτές.
Όλα τα στοιχεία του νουάρ, είδους από τα σημαντικότερα του αμερικάνικου τουλάχιστον κινηματογράφου, υπάρχουν εδώ και μάλιστα με εξαιρετικό τρόπο: Η υποβλητική σκηνοθεσία, με την ατμοσφαιρική ασπρόμαυρη εικόνα και το παιχνίδι των σκιών, η πολύπλοκη ίντριγγα (όχι όμως ακατανόητη, όπως συμβαίνει με μερικές άλλα δείγματα του είδους) που κρατά τον θεατή με κομμένη την ανάσα, οι εξαιρετικοί ηθοποιοί με πρώτο τον Ρόμπερτ Μίτσαμ και τους Κερκ Ντάγκλας και Τζέιν Γκριρ, οι φοβερές ατάκες, πανέξυπνες και αστείες ενίοτε, που πέφτουν με καταιγιστικό ρυθμό και, φυσικά, οι τυπικοί χαρακτήρες: Ο παραπλανημένος ήρωας, ντετέκτιβ φυσικά, που αν και θέλει να αλλάξει ζωή υποκύπτει στο πάθος, η μοιραία, μυστηριώδης και διπρόσωπη πανέμορφη γυναίκα, ο "κακός" κλπ. Όλα αυτά δένουν τέλεια μεταξύ τους δημιουργώντας ένα κλασικό στόρι: Ένας φιλήσυχος βενζινάς που ετοιμάζεται να παντρευτεί δέχεται μια απροσδόκητη επίσκεψη από ένα μυστηριώδη τύπο που γνωρίζει από παλιά. Εξ αιτίας της το παρελθόν θα επανέλθει με βίαιο τρόπο, παλιά πάθη θα ξυπνήσουν, η ζωή του θα αλλάξει και θα βρεθεί άθελά του σ' ένα δρόμο δίχως επιστροφή...
Η ταινία μιλά πάνω απ' όλα για το καταστροφικό πάθος που κυβερνά τον ήρωα και δεν τον αφήνει να ακολουθήσει το δρόμο που ο ίδιος θα ήθελε, αλλά και για τις σκιές του παρελθόντος, μερικές απ' τις οποίες δεν φεύγουν ποτέ απ' τη ζωή, όσο κι αν προσπαθήσουμε. Αλλά οι αναλύσεις είναι μάλλον άχρηστες όταν έχει κανείς να κάνει με μια ταινία που, πολύ απλά, την απολαμβάνεις απ' την αρχή ως το τέλος. Αν δεν το έχετε δει και είστε φίλοι του νουάρ, ψάξτε το οπωσδήποτε. Επαναλαμβάνοντας αυτό που είπα στην αρχή, ξαναλέω ότι είναι από τα σημαντικότερα δείγματα του είδους.

Ο ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΚΑΙ Η ΝΥΧΤΑ

Το 1957 ο Jacques Tourneur (1904-1977) γυρίζει την τελευταία γνωστή του ταινία, τη "Νύχτα του Δαίμονα". Ο ηγέτης μιας δαιμονολατρικής αίρεσης μπορεί κατά βούληση να στέλνει έναν φριχτό δαίμονα να σκοτώνει όσους αποφασίζει. Ο ήρωας ψυχολόγος θα παρακολουθήσει κάποιο συνέδριο, με στόχο να τον ξεσκεπάσει ως απατεώνα. Και ο Tourneur βρίσκει την ευκαιρία να δώσει μερικές ακόμα ασπρόμαυρες υποβλητικές σκηνές.
Χμ..., ναι, αλλά το χαρακτηριστικό των μεγάλων φανταστικών ταινιών του σκηνοθέτη (Cat People, Περπάτησα μ' ένα Ζόμπι) είναι το διφορούμενο, το ότι το κακό δεν δείχνεται, υπονοείται, μένει εκτός πλάνου, κι αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι που κάνει τόσο ιδιαίτερες τις ταινίες του. Αλλά αυτά συνέβαιναν την προηγούμενη δεκαετία. Εδώ αυτό έχει αλλάξει δραστικά: Από την πρώτη κιόλας σκηνή δεν έχουμε την παραμικρή αμφιβολία για την ύπαρξη του δαίμονα. Κι όχι μόνο αυτό: Ο δαίμονας δείχνεται με όλες του τις λεπτομέρειες, πιο σαφής δεν γίνεται. Και είναι όντως αρκετά τρομακτικός, παρά τα άγαρμπα εφφέ της εποχής, που ίσως προκαλέσουν χαμόγελα σε αρκετούς σημερινούς θεατές. Όπως επίσης άγαρμπα δίνεται και το πορτρέτο του ήρωα, ο οποίοις, παρά τα όσα υπερφυσικά συμβαίνουν γύρω του εξακολουθεί με παιδιάστικη εμμονή να είναι ορθολογιστής και να επιμένει ότι όλα έχουν επιστημονικές εξηγήσεις. Μέχρι την τελευταία σκηνή, όπου...
Έχει σίγουρα ενδιαφέρον σαν μια ταινία τρόμου άλλων εποχών, που φυσικά δεν θα προκαλέσει τρόμο σε κανένα σήμερα, έχει και τις καλές στιγμές της, αλλά και πάλι δεν θα τη χαρακτήριζα μεγάλη ταινία, παρά το ότι εκτιμάται από αρκετούς σήμερα.
ΥΓ 1: Εξαιρετικά αστείο σημείο η σύντομη σκηνή μιας πνευματιστικής συγκέντρωσης όπου, για να καλέσουν τους νεκρούς, οι παρευρισκόμενες ηλικιωμένες κυρίες τραγουδούν ένα γελοίο παλιό τραγουδάκι, επειδή "το τραγούδι αρέσει στα πνεύματα". Ακόμα δεν έχω καταλάβει αν ο Τουρνέρ έκανε πλάκα ή γύρισε στα σοβαρά τη σκηνή αυτή.
ΥΓ 2: Οι σκηνές που δείχνουν φάτσα - κάρτα τον φριχτό δαίμονα επιβλήθηκαν από τους παραγωγούς, που ήθελαν κάτι "άμεσο και τρομακτικό". Το γεγονός αυτό λειτουργεί σαφώς υπέρ του σκηνοθέτη, με την έννοια ότι δείχνει πως ο ίδιος θα ήθελε να παραμείνει πιστός στο υπαινικτικό σύμπαν των ταινιών του.

ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΛΕΟΠΑΡΔΑΛΕΙΣ ΚΑΙ ΦΟΝΟΙ

Δεν νομίζω ότι τo Leopard Man του Jacques Tourneur (1904-1977) του 1943 συγκαταλέγεται στις καλύτερες ταινίες του. Μου φάνηκε αρκετά ξεπερασμένη, αντίθετα με άλλα φιλμ του δημιουργού της. Μια λεοπάρδαλη ξεφεύγει από μια τραγουδίστρια, που τη χρησιμοποιεί για να εντυπωσιάσει στις παραστάσεις της και σκοτώνει μια κοπέλα. Κι άλλοι φόνοι γυναικών ακολουθούν, αλλά πολύ σύντομα οι θεατές, μαζί με τον ήρωα της ταινίας, υποψιαζόμαστε ότι γι' αυτούς δεν είναι πλέον υπεύθυνο το θηρίο.
Ένα ακόμα θρίλερ του Tourneur σε παραγωγή του διάσημου Val Lewton, που γίνεται όμως αφορμή για να επιβεβαιώσουμε ότι ο πρώτος υπήρξε ένας άνισος δημιουργός, ικανός για υποβλητικά αριστουργήματα, αλλά και για μετριότητες όπως αυτή. Πράγματι, ενώ κι εδώ υπάρχουν μεμονωμένες ατμοσφαιρικές σκηνές, το όλο φιλμ μου φάνηκε γερασμένο και άνευρο, δίχως τήν απαραίτητη δόση σασπένς που θα με κράταγε - για να τρομάξει έναν σύγχρονο θεατή ούτε λόγος βέβαια. Έπειτα, το παιχνίδι με το διφορούμενο, σήμα κατατεθέν του Τουρνέρ, εδώ πάει πολύ σύντομα περίπατο, ενώ η τελική αποκάλυψη μοιάζει μάλλον ξεκρέμαστη και όχι επαρκώς δικαιολογημένη. Μένουνε κάποιες καλές στιγμές - το είπαμε ήδη - αλλά νομίζω ότι η ταινία αυτή σήμερα προορίζεται μόνο για φανατικούς φανς του σκηνοθέτη, που απλώς θέλουν να συμπληρώσουν τη φιλμογραφία του. Υπάρχουν πολύ καλύτερα φιλμ του Τουρνέρ για να απολαύσετε, πιστέψτε με...

ΜΥΣΤΙΚΑ, ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ

Ο Jacques Tourneur (1904-1977) γυρίζει το "Experiment Perilous" (Πείραμα στον κίνδυνο) το 1944. Πρόκειται για θρίλερ όπου ένας γιατρός υποψιάζεται ότι παράξενα πράγματα συμβαίνουν πίσω από τους τοίχους του πλούσιου σπιτιού ενός μέλους της αριστοκρατίας όταν η συμπαθής μεσήλιξ αδελφή, που μόλις γνώρισε σ' ένα τρένο, πεθαίνει μυστηριωδώς. Ο ήρωας παρεισφρύει στον οικογενειακό κύκλο της, όπου όλοι αντιδρούν παράξενα, τα μυστικά είναι καλά κρυμμένα, η απειλή αιωρείται... Πάνω απ' όλα όμως υπάρχει η σύζυγος, η πανέμορφη Χέντι Λαμάρ, ο απαραίτητος έρωτας προς αυτή, οι ανεξέλεγκτες συνέπειες...
Ο Tourneur κάνει εδώ ένα θρίλερ που κρατά τον θεατή, δίχως όμως κατά τη γνώμη μου να πρόκειται για μεγάλη ταινία. Χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει ενδιαφέρον. Κυρίως όσον αφορά την πραγματικά διεστραμμένη ψυχολογία του συζύγου και τις ψυχολογικές επιπτώσεις στα μέλη της οικογένειας, τον διάχυτο φόβο που κυριαρχεί στο σπίτι, τα σκοτεινά περιστατικά του παρελθόντος. Η μυστηριώδης ατμόσφαιρα είναι δεδομένη σχεδόν από την αρχή, η Λαμάρ στο ρόλο της μοιραίας γυναίκας είναι πανέμορφη, αλλά βρήκα το όλο σασπένς μάλλον χαλαρό. Αν πάντως είστε λάτρεις των παλιών, ασπρόμαυρων φιλμ, δείτε το χωρίς ενδοιασμούς.

ΤΟ ΕΞΠΡΕΣ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ - ΦΑΝΤΑΣΜΑ

Ο Jacques Tourneur (1904-1977), γάλλος που δούλεψε κυρίως στο Χόλιγουντ, είναι γνωστός για τις θαυμάσιες φανταστικές του ταινίες (Cat People, Περπάτησα μ' ένα ζόμπι κλπ.) και πολύ καλά κάνει, αφού είναι μάλλον οι καλύτερές του (χωρίς φυσικά να έχω δει το σύνολο της εκτεταμένης φιλμογραφίας του). Ωστόσο έκανε και πολλές άλλες από κάθε κινηματογραφικό είδος.
Το "Berlin Express" είναι μια κατασκοπευτική ταινία που γύρισε το 1948. Πέραν του όποιου καθαρά κινηματογραφικού ενδιαφέροντός της, διαθέτει και μια σημαντική ντοκουμενταρίστικη αξία: Είναι η πρώτη (αμερικάνικη τουλάχιστον) ταινία που γυρίστηκε στα αληθινά ερείπια της Φραγκφούρτης και του Βερολίνου, που τότε ήταν ακόμα ισοπεδωμένες από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων, κυριολεκτικά πόλεις - φαντάσματα. Θα επανέλθω όμως σ' αυτό.
Σαν φιλμ δεν το θεωρώ και κάτι φοβερό, χωρίς ωστόσο να σημαίνει αυτό ότι δεν σε κρατάει. Μια ομάδα φανατικών γερμανών (νοσταλγών των ναζί, υποθέτω) απαγ1948)άγει σε ένα τρένο έναν σημαντικό, οραματιστή γερμανό που δουλεύει για μια ευημερούσα και κυρίως ειρηνική Γερμανία. Μια πολυεθνική ομάδα συνταξιδιωτών του, που βρέθηκε τυχαία στο ίδιο τρένο, αναλαμβάνει οικειοθελώς να διελευκάνει την υπόθεση. Οι πολιτικές αναφορές είναι σαφείς, καθώς στην ομάδα αντιπροσωπεύονται όλοι οι νικητές σύμμαχοι: Άγγλοι, αμερικάνοι, σοβιετικοί, γάλλοι... Ατμοσφαιρική σκηνοθεσία στα ερείπια και στα υπόγεια των κάποτε ακμαζουσών γερμανικών πόλεων, κριτική στον πόλεμο, σασπένς, το κάνουν να βλέπεται με ενδιαφέρον. Μέχρι εκεί. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για κλασικό αριστούργημα.
Αυτό όμως που συγκλονίζει είναι οι εικόνες των κατεστραμένων πόλεων. Αν δεν το δείτε με τα μάτια σας δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο, μα πόσο είχε ισοπεδωθεί το Βερολίνο, που φαντάζει εδώ σαν ένας σουρεαλιστικός εφιάλτης βγαλμένος από νοσηρή φαντασία. Σωροί από μπάζα παντού και πού και πού σκόρπιοι όρθιοι τοίχοι με μυτερές προεξοχές που θυμίζουν σκηνικό ταινίας τρόμου. Τρελαίνεσαι όταν σκέφτεσαι ότι αυτό που αντικρύζεις δεν είναι φτιαχτό, αλλά πέρα για πέρα αληθινό κι ότι μέσα σ' αυτή την κόλαση, σαν ποντίκια, έζησαν για κάμποσα χρόνια οι πολίτες που επιβίωσαν. Έτυχε να είμαι στο Βερολίνο 3 μήνες πριν. Έβλεπα λοιπόν γνωστά μου μέρη, χαρακτηριστικά μνημεία ή σημεία της πόλης που φυσικά σήμερα έχουν αναστηλωθεί, και δεν πίστευα στα μάτια μου. Νομίζω ότι αυτή η ντοκιμαντερίστικη πλευρά είναι και η σημαντικότερη του φιλμ.
Και βέβαια, έχει και ένα εξωκινηματογραφικό πολιτικό ενδιαφέρον: Έίναι από τις λίγες αμερικάνικες ταινίες που οι Ρώσοι, παρά το ότι κριτικάρονται, είναι κατά βάθος φίλοι. Βλέπετε, είχαν μόλις νικήσει μαζί τους ναζί και ακόμα δεν είχαν μπει (ή είχαν μπει αλλά το 1948 δεν το είχαν ακόμα πάρει είδηση) στον Ψυχρό Πόλεμο. Ακολούθησε η δεκαετία του 50 κυρίως, αλλά και οι επόμενες, όπου οι σοβιετικοί είναι... πιο κακοί δεν γίνονται. Και έπρεπε να φτάσουμε στα 1990 περίπου, όταν το σοβιετικό καθεστώς καταρρέει, για να γυριστεί ξανά ταινία με "καλούς" αμερικάνους και ρώσους, που συνεργάζονται: Το αδιάφορο κατά τα άλλα, αλλά χαρακτηριστικό της εποχής Red Heat, με τον Σβαρτσενέγκερ. Ποιος είπε ότι ο εμπορικός κινηματογράφος δεν είναι απόλυτος καθρέφτης της εκάστοτε εποχής;