ΣΤΗΝ ΟΥΤΟΠΙΑ ΤΟΥ "ΧΑΜΕΝΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ"

Ήταν το 1937 όταν ο Frank Capra (1897-1991) μετέφερε στην οθόνη το μυθιστόρημα του James Hilton "Χαμένος Ορίζοντας" με τον Ρόναλντ Κόλμαν στο βασικό ρόλο. Η ιδέα ήταν μεγαλεπήβολη (δεν είναι τυχαίο ότι το φιλμ κρατά 132').
Ένα αεροπλάνο με λευκούς που φεύγει από την σε πόλεμο Κίνα οδηγείται (σκόπιμα, όπως αποδεικνύεται), κάπου στα Ιμαλάια, όπου πραγματοποιεί ανώμαλη προσγείωση. Οι επζήσαντες, μετά από περιπλάνηση στα χιόνια, θα βρεθούν σε μια παράξενη, αποκομένη από τον κόσμο άγνωστη κοιλάδα, το Σάνγκρι-Λα, όπου κάνει πάντοτε ζέστη και οι κάτοικοί της μοιάζουν να έχουν πραγματώσει την απόλυτη ουτοπία: Την τέλεια αρμονία και ευτυχία. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, ακόμα πιο παράξενο: Η απίστευτη μακροζωία τους... Ο ήρωας, διάσημος συγγραφέας και διανοητής, θεωρεί ότι έχει βρει τον παράδεισό του. Ο αδελφός του όμως τον πιέζει να φύγουν.
Σίγουρα μιλάμε για κλασική ταινία. Ο Κάπρα βρίσκεται μακριά από τις γνωστές, απολαυστικές κωμωδίες του και καταπιάνεται με κάτι απόλυτα σοβαρό. Και βαθύ θα έλεγα. Η ιστορία μοιάζει να είναι μια αλληγορία για την ανθρώπινη κατάσταση: Ενώ ο άνθρωπος θα μπορούσε να είναι ευτυχισμένος - ίσως με κάποιον "εσωτερικό" τρόπο, υπαινίσσεται το φιλμ - αυτός τα καταστρέφει όλα, καθαρά με δικό του φταίξιμο. Ή, αν θέλετε να το δούμε κάπως πιο πνευματικά, ο εξωτερικός κόσμος, με τη διαρκή του κίνηση και βία, μας αποσπά από την εσωτερική γαλήνη. Δεν είναι τυχαίο που η ουτοπία αυτή γυρίζεται σε μια πραγματικά δύσκολη εποχή: Η ανθρωπότητα, ενώ καλά - καλά δεν έχει συνέλθει από τον εφιαλτικό Α' παγκόσμιο πόλεμο, είναι έτοιμη να μπει στη φρίκη του Δεύτερου. Πόσο αναγκαία φαντάζει η ουτοπία...
Κατά τη γνώμη μου βέβαια - παρά την κλασικότητα που προανέφερα - η ταινία κάνει κάποια κοιλιά στο μέσον, στην μεγάλη σε διάρκεια περιγραφή της τέλειας ζωής στο Σάνγκρι-Λα. Ωστόσο τόσο το πρώτο μέρος όσο και το τελευταίο μας αποζημειώνουν απόλυτα. Οπότε η συνολική απόλυτα θετική εντύπωση παραμένει. Αν δεν το έχετε δει, πρέπει. Πρόκειται για μια από τις κλασικότερες στιγμές του σινεμά του φανταστικού (και όχι μόνο). Και, επί πλέον, (άσχετο με την ποιότητα του φιλμ, απλώς το αναφέρω) πιάνει πολύ καλά το πνεύμα του βιβλίου.

"ΔΕΝ ΘΑ ΤΑ ΠΑΡΕΙΣ ΜΑΖΙ ΣΟΥ": ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ ΜΕ ΔΗΚΤΙΚΗ ΑΦΕΛΕΙΑ

Ο Frank Capra (1897-1991) είναι βέβαια από τους μεγαλύτερους δημιουργούς της αμερικάνικης κωμωδίας και πολλές από τις ταινίες του βλέπονται πολύ ευχαριστα μέχρι σήμερα. Το "Δεν Θα τα Πάρεις Μαζί σου" του 1938 δεν αποτελεί εξαίρεση.
Εδώ ο Κάπρα φέρνει σε πλήρη αντιπαράθεση δύο οικογένειες και, μέσα απ' αυτές, δύο εντελώς διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις, δύο διαφορετικές στάσεις ζωής. Από τη μία η οικογένεια ενός πολυεκατομμυριούχου, ενός μεγιστάνα των επιχειρήσεων, με την ψυχρή, τυπική και καθώς πρέπει γυναίκα του και το γιο του, που νοιώθει να βρίσκεται σε πολύ διαφορετικό μήκος κύματος από τους γονείς του. Από την άλλη μια απίθανη, πολυμελής οικογένεια - τσίρκο, με σπίτι ανοιχτό στους πάντες, όπου όλοι ασχολούνται με κάτι διαφορετικό (και κουφό συνήθως), μια οικογένεια - ορισμός του "όσα έρθουν κι οσο πάνε". Φυσικά, από τις πρώτες κιόλας σκηνές, ο μονάκριβος γόνος του εκατομμυριούχου ερωτεύεται την κόρη του πάτερ - φαμίλια της τρελής οικογένειας, που δουλεύει στα γραφεία της εταιρίας του. Τα προβλήματα (και το γέλιο) θα αρχίσουν όταν οι θα προσπαθήσουν να γνωριστούν μεταξύ τους οι δύο εντελώς αταίριαστοι αυτοί κόσμοι.
Ο Κάπρα αντιπαραθέτει τους δύο απόλυτα διαφορετικούς κόσμους και κλίνει φυσικά σαφώς υπέρ του ανέμελου, γεμάτου χαρά, παιδικότητα και δημιουργία. Κάνει ταυτόχρονα και μια έντονη κριτική του σκληρού και αδίστακτου καπιταλισμού (εξαιρετικά επίκαιρη δυστυχώς στις μέρες μας): Ο εκατομμυριούχος είναι στεγνός, δίχως φαντασία, σκληρός και άπληστος. Τον ενδιαφέρει μόνο το χρήμα και οι μπίζνες, δίχως να νοιάζεται για τη δυστυχία που προκαλεί στους γύρω του. Αλλά βέβαια - κατά Κάπρα πάντοτε - πληρώνει το τίμημα της απληστίας του: Ζει μια ζωή όπου έχει μεν ό,τι (υλικό) επιθυμεί, αλλά του λείπει η χαρά, η ανεμελιά, το γέλιο, το παιχνίδι. Κατά βάθος ψάχνει πάντα την ευκαιρία να (ξανα)γίνει παιδί. Δεν ξέρω πόσο ισχύουν στην παραγματικότητα όλα αυτά (ότι δηλαδή κατά βάθος οι πλούσιοι υπαφέρουν), πάντως εδώ το όλο πράγμα δίνεται απολαυστικά.
Όπως ίσως καταλάβατε η ταινία κριτικάρει τον άπληστο καπιταλισμό με αρκετή αφέλεια. Όσον αφορά δε το αντίθετο πρότυπο, αυτό της ευτυχισμένης οικογένειας, ποτέ δεν μας λέει καθαρά πώς επιβιώνουν τα διαρκώς αυξανόμενα μέλη της (αφού η στέγη της δέχεται πρόθυμα κάθε πικραμένο). Νομιζω επίσης ότι σε κάποια σημεία το φιλμ κάνει κοιλιές. Αυτά είναι για μένα τα αρνητικά στοιχεία. Ωστόσο η σχεδόν σουρεαλιστική κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι όχι του επιχειρηματία βέβαια (πρέπει να το δείτε για να το πιστέψετε), καθως και το γέλιο που βγαίνει κατά την περίφημη συνάντηση των δύο οικογενειών και τα όσα τραγελαφικά ακολουθούν, μπορούν να αποζημειώσουν το θεατή. Όπως και η έντονη απόλαυση που νοιώθει κανείς όταν βλέπει το΄πανίσχυρο ζεύγος των ζάμπλουτων να περνά το βράδι του στη φυλακή, δίπλα σε πόρνες και κλέφτες. Είναι και η γνωστή χάρη και φινέτσα του Κάπρα και ο αφοπλιστικός του, ανάλαφρος τρόπος αφήγησης, που σε κάνουν να ξεχάσεις τις αφέλειες που λέγαμε και τις όποιες κοιλιές και, τελικά, να απολαύσεις μια κλασική κωμωδία. Εγώ τουλάχιστον αυτό έκανα.

ΜΙΑ ΥΠΕΡΟΧΗ ΖΩΗ; ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΥΤΟ;

Για πολλούς το "It's a Wonderful Life" (Μια Υπέροχη Ζωή) του 1946 του Frank Capra (1897-1991) είναι η απόλυτη αμερικάνικη ταινία. Ή, αν θέλετε, η αποκορύφωση της χολιγουντιανής τέχνης. Πράγμα που σημαίνει βέβαια, βλέποντας τα πράγματα από τη δική μας, όχι πλέον αθώα, σκοπιά, ότι εκτός από την εγγυημένη απόλαυση μπορεί να εμπεριέχονται σ΄ αυτήν και πολλά ψέματα.
Σίγουρα το φιλμ βλέπεται ευχάριστα μέχρι σήμερα. Ο Capra, από τους πιο χαρακτηριστικούς αμερικανούς σκηνοθέτες, ξέρει καλά να σε κάνει να περνάς "υπέροχα", να συνδυάζει με άψογο τρόπο συγκίνηση, αισιοδοξία, πίστη τόσο στον άνθρωπο όσο και στη θεία πρόνοια, χιούμορ και, φυσικά, μια τελική feel good γεύση.
Η ιστορία του αγγέλου που κατεβαίνει στη γη για να σώσει έναν άνθρωπο που ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει, η οποία γρήγορα μετατρέπεται σε flash back αφήγηση της ζωής του ξεχωριστού αυτού ανθρώπου και του πώς έφτασε ως εκεί, αν και πάντοτε θυσιαζόταν για τους άλλους και έκανε τους πάντες να τον συμπαθούν, έχει αναμφισβήτητα συγκινήσει και ψυχαγωγήσει εκατομμύρια ανθρώπους. Και καλά κάνει. Αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να ανακαλύψουμε και τις σκοτεινές πτυχές της.
Φυσικά όλη αυτή η λαμπρή κατασκευή στηρίζεται στην απόλυτη πίστη στη θεία πρόνοια. Ο ίδιος ο Θεός, ούτε λίγο ούτε πολύ, παρεμβαίνει για να σώσει τον θαυμάσιο αυτό άνθρωπο. Αν λοιπόν δεν το πιστεύετε αυτό (εδώ που τα λέμε δεν γνωρίζω και πολλές περιπτώσεις που έχει συμβεί), ενυπάρχει από την αρχή κάποιος σκεπτικισμός. Αυτό όμως είναι το στοιχείο του παραμυθιού, που αν αποδεχτούμε τις συμβάσεις του, παύει να μας ενοχλεί. Πιο συζητήσιμη στο φιλμ είναι η απόλυτη πίστη στην ανθρώπινη καλωσύνη. Φοβάμαι ότι είναι "πολύ καλό για να είναι αληθινό". Η τελευταία σκηνή (που δεν θα σας αποκαλύψω γιατί πάντοτε υπάρχουν και κάποιοι που δεν την έχουν δει), είναι ικανή ακόμα και να κάνει ένα δάκρυ να κυλήσει από το μάτι σου, αλλά δυστυχώς μάλλον δεν θα μπορούσε να συμβεί. Τα παραδείγματα είναι άπειρα γύρω μας. Γίνεται πάντως κι αυτή αποδεκτή σαν μια νότα υπέρμετρης αισιοδοξίας, που βέβαια είναι η κορωνίδα του feel good αισθήματος που προανέφερα. Περισσότερο ενδιαφέρον για μένα παρουσιάζει το ερώτημα του αν πρόκειται όντως για μια "υπέροχη ζωή". Θέλω να πω, είναι δίκαια όλη αυτή η εξύμνηση της οικογένειας, του τόπου όπου γεννήθηκες και απ' όπου δεν κατάφερες ποτέ να ξεκολλήσεις, των υποχρεώσεων (ή "υποχρεώσεων") που έχει κανείς - ή που πιστεύει ότι έχει; Ο ήρωας πνίγει σε ολόκληρη τη ζωή τα όνειρά του, παγιδεύεται για πάντα στη μικρή του πόλη, κάνει μια δουλειά που δεν του αρέσει, βουλιάζει στην καθημερινότητα. Όλη η ταινία είναι φτιαγμένη για να "παρηγορήσει" τον θεατή, να τον κάνει να εκτιμήσει αυτές τις καθημερινές, συμβατικές, απόλυτα κοινότοπες αξίες, να αποδεχτεί σαν κάτι πραγματικά μεγάλο την θυσία των ονείρων στον καθημερινό κομφορμισμό. Χμμμ... θα μου επιτρέψετε να έχω τις αντιρρήσεις μου.
Μη νομίζετε όμως ότι παρακινώ τους λίγους που ακόμα δεν την έχουν δει να μη δουν την ταινία. Κάθε άλλο. Είναι, το είπαμε, το Χόλιγουντ στο απώγειό του, είναι το απόλυτο παραμύθι και κατά τη γνώμη μου καταφέρνει να κρατά τον σύγχρονο θεατή όπως τότε που πρωτοκυκλοφόρησε. Είτε συμφωνείτε λοιπόν με τα όσα πρεσβεύει είτε διαφωνείτε, η "Υπέροχη Ζωή" παραμένει απόλυτα κλασικός αμερικάνικος κινηματογράφος.

ΑΡΣΕΝΙΚΟ, ΔΑΝΤΕΛΕΣ ΚΑΙ ΓΛΥΚΥΤΑΤΕΣ ΓΡΙΟΥΛΕΣ - ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ

Ο Frank Capra (1897-1991) είναι δημιουργός αρκετών ταινιών που χαρακτηρίζονται κλασικές. Όχι με βαρύγδουπους, πολύπλοκους ορισμούς, αλλά επειδή, απλούστατα, τόσα χρόνια μετά την εποχή τους βλέπονται εξ ίσου ευχάριστα και διατηρούν τη φρεσκάδα τους. Και βέβαια, χρησιμοποιώ τη λέξη ευχάριστα επειδή ο Capra γύρισε κυρίως κωμωδίες, είδος που κατά γενική ομολογία σήμερα περνά μεγάλη κρίση.
Από τις πιο αστείες και έξυπνες ταινίες του είναι το "Αρσενικό και Παλιά Δαντέλα" του 1944, όπου, εκτός από το κλασικό οπτικό και λεκτικό χιούμορ, υπάρχει και το στοιχείο του "μαύρου". Και πώς να μην υπάρχει, αφού εδώ συναντάμε δύο γλυκύτατες γριούλες που μένουν μαζί, θείες του ήρωα, οι οποίες... δολοφονούν κατά συροήν (και από συμπόνοια) τους υποψήφιους νοικάρηδες ενός δωματίου και τους θάβουν στο υπόγειο. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν το όλο σκηνικό ανακαλύπτεται τυχαία από τον ανιψιό τη μέρα ακριβώς που ο τελευταίος παντρεύεται, ενώ στη φάση μπαίνει και ένας ψυχωτικός γκάνγκστερ που μοιάζει με τον Μπόρις Καρλόφ με τον αλκοολικό βοηθό - γιατρό του. Καταλαβαίνετε τι γίνεται στη συνέχεια.
Ο Capra σκηνοθετεί όπως πάντα με κομψότητα, μαεστρία και στιλ, τα κωμικά ευρήματα διαδέχονται το ένα το άλλο και την παράσταση κλέβει ο Κάρι Γκραντ σε έναν από τους χαρακτηριστικότερους ρόλους του, με παίξιμο και γκριμάτσες που βγάζουν ακόμα περισσότερο γέλιο. Η ταινία προδίδει βέβαια τη θεατρική καταγωγή της, αφού μιλάμε περίπου για μια "κωμωδία δωματίου", είναι όμως όλα τόσο αστεία και ευχάριστα μέσα στο μαύρο χιούμορ τους, που το - συνήθως μειονέκτικό αυτό χαρακτηριστικό για τον κινηματογράφο - συγχωρείται και ξεχνιέται, καθώς ο θεατής απορροφάται στην παρακολούθηση της έξυπνης υπόθεσης. Γι' αυτούς τους λόγους (και όσους άλλους ανακαλύψετε) δεν διστάζω κι εγώ να χαρακτηρίσω την ταινία κλασική.