Η "ΑΓΟΡΑ" ΚΑΙ Η ΦΡΙΚΗ ΤΟΥ ΟΧΛΟΥ

Ο ισπανός Alejandro Amenábar είναι σίγουρα ικανότατος σκηνοθέτης. Η ιδέα να καταπιαστεί στο "Agora" (2009) με την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια του 4ου μ.Χ. αιώνα και τη φιλόσοφο και αστρονόμο Υπατία είναι, αν μη τι άλλο, πρωτότυπη. Η θέση του - με "κακούς" τους χριστιανούς, που μόλις έχουν καταλάβει την εξουσία και επιδίδονται σ' ένα όργιο εκδίκησης, σκοταδισμού και μισαλλοδοξίας, το οποίο, βέβαια, οδήγησε στον μεσαίωνα - ασυνήθιστη για τα κινηματογραφικά δεδομένα. Παρ' όλα αυτά τα θετικά ωστόσο, δεν νομίζω ότι η ταινία δεν αποτελεί κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
Παρά την τολμηρή θέση της (μάλλον δεν την πήρε ακόμα χαμπάρι η εκκλησία να κινητοποιήσει τις ορδές των "πιστών"), βρήκα ότι και τα κλισέ είναι αρκετά και η πλοκή σχετικά προβλεπόμενη και ο χαρακτήρας της Υπατίας μονοδιάστατος, σαν αγιογραφία. Μερικές εντυπωσιακές εικόνες και αναπαραστάσεις της αρχαίας Αλεξάνδρειας (με υπολογιστή υποθέτω) και ένα σχετικό σασπένς δεν μου αρκούν για να τη θεωρήσω σημαντική.
Αρκετή συζήτηση σηκώνουν όμως οι τολμηρές ιστορικές θέσεις της. Να λοιπόν που στις μέρες μας ακόμα και οι υπερπαραγωγές μπορούν να τα βάζουν με τον παντοδύναμο χριστιανισμό, έστω κι αν αναφέρονται 16 αιώνες πριν. Αυτό που βλέπουμε είναι τον χριστιανικό όχλο να μη διαθέτει τίποτα απολύτως χριστιανικό. Απλώς να εκδικείται μετά μανίας αθώους και ένοχους, να εξοντώνει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο (η Υπατία αρνήθηκε να γίνει χριστιανή παρά την επικράτηση του χριστιανισμού και γι' αυτό πέθανε), να καταστρέφει κάθε πηγή γνώσης ή σκέψης (σύμβολο των οποίων αποτέλεσε βέβαια η θρυλική βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, που καταστρέφεται ολοσχερώς με την επικράτησή τους). Και, όπως έγραψα στην αρχή, δεν είναι τυχαίο ότι κάπου εκεί γύρω ξεκινά ο μεσαίωνας. Αν εξετάσουμε γενικότερα την εικόνα πάντως και ξεχάσουμε προς στιγμή τη διαμάχη χριστιανών - εθνικών που εκείνα τα ταραγμένα χρόνια βρισκόταν στο τέλος της, θα δούμε μια μελέτη για την τυφλή βία του όχλου, όταν αυτός αποκτά δύναμη. Ο όχλος δεν σκέπτεται, απλώς εκδικείται για την καταπίεσή του με απόλυτα βίαιο τρόπο. Οι εθνικοί έκαναν τα ίδια στους πρώτους χριστιανούς, όταν αυτοί ήταν ακόμη αδύναμοι, και οι τελευταίοι το ανατποδίδουν και με το παραπάνω όταν παίρνουν την εξουσία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται μέχρι τις μέρες μας, όχι πια με χριστιανούς και εθνικούς, αλλά με κάθε λογής πολιτικές, θρησκευτικές ή εθνικές συγκρούσεις.
Εδώ βέβαια πρέπει να επισημάνουμε και την ταξική διάσταση του θέματος. Οι χριστιανοί αποτελούνται κυρίως από τα κατώτερα στρώματα, σκλάβους, εξαθλιωμένους πολίτες, παρίες κάθε είδους. Η συσπείρωσή τους γύρω από μια νέα θρησκεία που υπόσχεται ισότητα και αιώνια ζωή είναι απόλυτα κατανοητή. Η βία και η εκδικητικότητά τους σαφώς οφείλονται σε αιώνες καταπίεσης και δεν έχει τίποτα το θρησκευτικό (αν και μέσα στον τυφλό φανατισμό και την αμορφωσιά τους αυτό επικαλούνται). Ωστόσο, παρά το ότι όλα αυτά είναι κατανοητά, τα γεγονότα δεν παύουν και εφιαλτικά να είναι και σε μια από τις χειρότερες περιόδους της ανθρωπότητας να οδηγούν.
Κάτω απ' αυτό το πρίσμα, ίσως ο Amenábar να δικαιολογείται για το μονοδιάστατο του χαρακτήρα της Υπατίας και τη μη εμβάθυνση στη φιλοσοφία της. Ίσως η φιλόσοφος να ήταν απλώς το πρόσχημα για να δείξει την εποχή, να τονίσει τις πιθανές αναλογίες της με τη σημερινή και να υποστηρίξει τις τολμηρές θέσεις του για το ρόλο του χριστιανισμού. Και, για να το ξεκαθαρίσω, όταν μιλάμε συνεχώς για χριστιανισμό, δεν εννοούμε τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές θέσεις του, το τι βρίσκει δηλαδή σ' αυτόν ένας αληθινός πιστός ή διανοούμενος, αλλά για τη μαζικοποίησή του, τη μετατροπή του σε κρατική εξουσία, τον κοσμικό του ρόλο και όλα τα βρώμικα πολιτικά παιχνίδια, ίντριγκες και συμβιβασμούς που όλα αυτά συνεπάγονται.
Ενδιαφέρον λοιπόν και τολμηρό ως τροφή για σκέψη και συζήτηση, τίποτα σπουδαίο όμως κινηματογραφικά κατά τη γνώμη μου. Αντιρρήσεις δεκτές.

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ ΚΑΙ SNUFF MOVIES

Το 1996 ο ισπανός Alejandro Amenabar, που αργότερα θα έκανε φιλμς όπως τα Others και "Η θάλασσα μέσα μου", γυρίζει το Tesis, την πρώτη του ταινία. Αν εξαιρέσει κανείς την "Θάλασσα", ο Amenabar είναι βασικά ένας εξαιρετικός σκηνοθέτης ατμοσφαιρικών θρίλερ, ενίοτε μεταφυσικών. Κι αυτό φάνηκε ήδη απ' την αρχή.
"Θέσις" είναι η διδακτορική διατριβή σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Έτσι, αφορμή για το σκοτεινό αυτό θρίλερ, είναι η διδακτορική διατριβή μιας φοιτήτριας κινηματογραφικής σχολής με θέμα τη βία στο σινεμά. Διατριβή που θα μετατραπεί σε εφιάλτη, όταν θα πέσει πάνω σε μια σειρά snuff movies (είδος ταινιών που κινούνται στα όρια του "αστικού μύθου" και που υποτίθεται ότι περιλαμβάνουν αληθινούς φόνους) και ένας κύκλος αίματος και φρίκης θα στηθεί γύρω της.
Πρόκειται για πολύ καλό θρίλερ, με σκοτεινή ατμόσφαιρα, έντονο σασπάνς και βία και αρκετές ανατροπές πάνω στην ταυτότητα του δολοφόνου. Γενικά το θεωρώ από τις καλές ταινίες του είδους. Και, επι πλέον, περιλαμβάνει και έναν έντονο προβληματισμό πάνω σε μια σειρά από ερωτήματα: Μέχρι πού φτάνει η αρχή του "δώσε στο κοινό ό,τι θέλει"; (αρχή προσφιλέστατη βεβαίως στη βιομηχανία του θεάματος και άλλοθι για πλείστες τηλεοπτικές κυρίως αθλιότητες, που βεβαίως δεν αποσκοπεί στην ικανοποίηση του όποιου γούστου του κοινού, αλλά στο φούσκωμα της τσέπης των παραγωγών). Πώς και γιατί μας γοητεύει η θέαση της βίας; Κι αν απεχθανόμαστε τη βία στην πραγματική ζωή, γιατί απολαμβάνουμε (και εγώ φυσικά συγκαταλέγομαι στους "ένοχους") ταινίες σαν κι αυτήν ακριβώς για την οποία μιλάμε εδώ; Είμαστε, κατά βάθος, όλοι βίαιοι; Ή υπάρχει ουσιαστικός διαχωρισμός αληθινής και αναπαριστώμενης βίας;
Δεν ξέρω αν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις. Σίγουρα όμως η ταινία θέτει τα ερωτήματα. Κι είναι και καλή ταινία στο είδος της.