ΚΑΘΩΣ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΥΛΑ ΚΑΙ Η "ΝΙΟΤΗ" ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΕΤΑΙ ΟΛΟΕΝΑ...

Δύο περίπου ογδοντάρηδες φίλοι, ένας συνθέτης και μαέστρος και ένας σκηνοθέτης, περνούν τις διακοπές τους σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο στις Άλπεις. Ο συνθέτης έχει αποσυρθεί και αρνείται τις πιέσεις της ίδιας της βασίλισσας της Βρετανίας να διευθύνει για τελευταία φορά το γνωστότερο έργο του, ενώ ο σκηνοθέτης, με ένα επιτελείο σεναριογράφων, δουλεύει για μια ταινία την οποία θεωρεί πνευματική του διαθήκη. Συναντήσεις με διάφορους ένοικους του ξενοδοχείου, μικρά, ενίοτε παράξενα συμβάντα, αστείες καταστάσεις, οικογενειακά και άλλα δράματα, αναμνήσεις,  όνειρα, μπλέξιμο φαντασίας (και φαντασιώσεων) των ηλικιωμένων ηρώων, καθώς και ονειρικών σκηνών με την πραγματικότητα, συνθέτουν το φιλμ.
Πρόκειται για το "Youth" (Νιότη), την ταινια που γύρισε το 2015 ο Paolo Sorrentino, την επομενή του δηλαδή μετά το "Grande Belezza". Πολύ δυνατό καστ (εξαιρετικοί Μάικλ Κέιν και Χαρβεϊ Καϊτέλ στους βασικούς ρόλους, αλλά και Ράιτσελ Βάις. Πολ Ντέινο και... Τζέιν Φόντα σε απρόσμενη εμφάνιση), υπέροχη, καθαρή φωτογραφία, έξυπνη σκηνοθεσία με κάποιες πρωτοτυπίες, και κάμποσα άλλα στοιχεία κάνουν ενδιαφέρον το φιλμ του διεθνούς πλέον ιταλού σκηνοθέτη. Φυσικά το βασικό θέμα είναι το πέρασμα του χρόνου - ή μάλλον το τέλος του ουσιαστικά - και η σχέση του ανθρώπου με τον αναπόφευκτο θάνατο που έρχεται. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για δημιουργικούς ανθρώπους, οι οποίοι, προφανώς, ξέρουν ότι το τέλος έχει πλησιάσει πολύ και αντιλαμβάνονται ότι πολλές από τις επιθυμίες τους είναι πλέον αδύνατο να πραγματοποιηθούν. Υπάρχουν λοιπόν οι αναπόφευκτοι απολογισμοί ζωής, τονίζονται οι διαφορετικοί χαρακτήρες (πιο κυνικός και σαρκαστικός ο συνθέτης Κέιν) και υπάρχουν και κάποιες (μικρές) ανατροπές.
Φυσικά με ένα τέτοιο θέμα υπάρχει και αρκετή μελαγχολία. Ωστόσο η αντιμετώπιση του Sorrentino δεν είναι καθόλου μονοδιάστατη. Ίσα - ίσα που τη μελαγχολία και τη συγκίνηση διαδέχονται το συχνό χιούμορ, το δραματικό εναλλάσσεται με το κωμικό. Όσο για την ανθρώπινη ύπαρξη, νομίζω ότι εδώ η γκάμα αντιμετώπισής της είναι ευρεία: Από τραγική έως γελοία, από "μεγάλη" και "υψηλή" έως "φτηνή", καθημερινή, με πάθη και κακίες. Και βέβαια, ο σαρκασμός για όλα αυτά είναι επίσης έντονα παρόν. Οπότε δεν θα δείτε ένα "βαρύ" φιλμ - ή τουλάχιστον όχι ένα ΜΟΝΟ "βαρύ" φιλμ. Οι ψυχολογικές εναλλαγές είναι αρκετές.
Ο  Sorrentino είναι βασικά επηρεασμένος από τον Φελίνι, όπως πολύ καθαρά είχε φανεί στο "Grande Belezza". Στα ίδια τα θέματά του, αλλά και στην γλυκόπικρη αντιμετώπισή τους. Βρήκα ωστόσο ότι, παρά τις αρετές της, η ταινία συχνά γίνεται φλύαρη. Ίσως ο σκηνοθέτης θα έπρεπε να περιορίσει λίγο τον πληθωρισμό που τον διακρίνει πάντοτε σχεδόν. Επίσης υπάρχει και το στοιχείο της αποσπασματικότητας. Δεν πρόκειται ακριβώς για ένα δεμένο φιλμ. Σα να αποτελείται από πολλά σκόρπια επεισόδια. Ίσως βέβαια αυτό το τελευταίο να είναι ηθελημένο. Συνολικά πάντως η "Νιότη" είναι νομίζω αξιόλογη. Όπως και αξιόλογος είναι και ο σκηνοθέτης της, ο οποίος μας κάνει να περιμένουμε με περιέργεια - τουλάχιστον - κάθε προσπάθειά του.

Η "ΜΕΓΑΛΗ ΟΜΟΡΦΙΑ" ΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΦΕΛΙΝΙΚΗΣ ΡΩΜΗΣ

Ο Paolo Sorrentino είναι ένας σκηνοθέτης του οποίου μου αρέσουν όλες οι ταινίες που έχω δει μέχρι τώρα. Το "Grande Belezza" (Η Μεγάλη Ομορφιά) του 2013 δεν αποτελεί εξαίρεση.
Νομίζω ότι το φιλμ βασίζεται σε τρεις άξονες: Ο ένας είναι η σάτιρα και η κριτική ματιά επί παντός σχεδόν επιστητού που χαρακτηρίζει την σύγχρονη κοινωνία. Ο άλλος έχει να κάνει με μια διαρκή αναφορά, ενα "κλείσιμο ματιού" στο έργο του Φελίνι. Ο τρίτος - και εμφανέστερος - είναι μια καταγραφή (μια ακόμη κινηματογραφική καταγραφή για να είμαστε ακριβείς) της σύγχρονης Ρώμης, της Αιώνιας Πόλης, με όλες τις αντιφάσεις της.
Βασικό πρόσωπο είναι ένας κομψός, διανοούμενος, κυνικός και bon viveur δημοσιογράφος, που προ αμνημονεύτων ετών είχε κάνει μεγάλη αίσθηση με το μοναδικό του μυθιστόρημα, πλην όμως έχει απαρνηθεί τη λογοτεχνία και έχει ριχτεί με τα μούτρα στην κοσμική ζωή. Κλείνοντας τα 65 γιορτάζει τα γενέθλιά του με ένα απόλυτα κιτς, πλην όμως μεγαλειώδες πάρτι και μετά έρχεται η ώρα των απολογισμών. Ως άλλος φελινικός ήρωας περιφέρεται στη Ρώμη, συναντά παλιούς φίλους ή κάνει νέες γνωριμίες, ζει διάφορες ερωτικές και μη περιπέτειες, βιώνει θανάτους γνωστών και αγαπημένων προσώπων - έχει φτάσει γαρ η ώρα - ενώ ο εφηβικός (και μοναδικός αληθινός) του έρωτας δεν παύει να τον στοιχειώνει.
Η ταινία διαθέτει αποσπασματικό χαρακτήρα. Είναι σα να χωρίζεται σε πολλά επεισόδια. Ακριβώς αυτό το στοιχείο όμως δίνει στον Σορεντίνο να επιτεθεί ενάντια σε κάθε σχεδόν θεσμό που υπάρχει: Η σύγχρονη τέχνη, η διασκέδαση και το life style, η εκκλησία, η παρακμασμένη αριστοκρατία, οι πλαστικές επεμβάσεις, η πολιτική, ο κόσμος των πλούσιων, είναι μερικοί μόνο από τους στόχους που δεν ξεφεύγουν από τα καυστικότατα βέλη του. Η υποκρισία, η ψευτιά, το κιτς, πάνω απ' όλα όμως η αβάστακτη πραγματικά κενότητα όλων αυτών, της σύγχρονης ζωής των πλουσίων γενικότερα, καταγράφονται με τρόπο που μένει ανεξίτηλα χαραγμένος στη μνήμη μας (στη δική μου τουλάχιστον). Ο ήρωας (ο συχνός πρωταγωνιστής του Σορεντίνο Τόνι Σερβίλο) αποτελεί μια αξέχαστη φιγούρα, σύμβολο της εκζήτησης που ταυτίζεται με το απόλυτο τίποτα. Η Ρώμη είναι πανέμορφη και κιτς ταυτόχρονα. Τα πάρτι ε'ιναι βουτηγμένα στη χλιδή και το glamour και, φυσικά, κιτς ταυτόχρονα. Οι περί ανέμων και υδάτων, ενίοτε τάχα βαθιές συζητήσεις, είναι στην πραγματικότητα απόλυτα ρηχές και συχνά, κάτω από το μανδύα του σοβαρού και της διανόησης, αγγίζουν τα όρια του χυδαίου κουτσομπολιού. Όλα ταιριάζουν γάντι με την μεταμπερλουσκονική και αφόρητα κιτς Ιταλία, αλλά, νομίζω και με τον παγκόσμιο τρόπο ζωής των ανθρώπων της υψηλής κοινωνίας και του συγκεκριμένου στιλ: Ένα απόλυτο κενό τυλιγμένο στο φανταχτερότερο περιτύλιγμα που υπάρχει.
Η φωτογραφία είναι εντυπωσιακή, έντονη, με κρυστάλινη καθαρότητα, πανέμορφη συχνά. Ταιριάζει με το χλιδάτο περιτύλιγμα που προανέφερα, το οποίο καλύπτει το κενό από κάτω. Θα το ξαναπώ: Η ταινία είναι αποσπασματική, αφόρητα κιτς μερικές φορές, συχνά αργή και κάπου επαναλαμβανόμενη. Όλα αυτά όμως πιστεύω ότι γίνονται απόλυτα συνειδητά για να δείξουν ότι από κάτω δεν υπάρχει τίποτα, ότι η ουσία της ζωής διαφεύγει, ότι κάτω από τη χλιδή υπάρχει η απόλυτη πλήξη, η έλλειψη κάθε ουσίας...

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ;

Ο ιταλός Paolo Sorrentino φαίνεται ότι διαθέτει μια έμφυτη σπίθα σουρεαλισμού. Δεν κάνει σουρεαλιστικές ταινίες, ταινίες που βασίζονται στο παράλογο (όπως το "Eraserhead" για παράδειγμα), πλην όμως υπάρχει ένα τέτοιο touch στα φιλμ του. Θυμάστε ίσως στο προηγούμενό του, το "Il Divo", ότι ενώ πήγαινες προετοιμασμένος να δεις ένα "σοβαρό" φιλμ για τον Αντρεότι, βρισκόσουν μπροστά σε μια ταινία όπου ο γνωστός πολιτικός παρουσιαζόταν ως καρικατούρα, με έναν εντελώς φευγάτο τρόπο. Έτσι περίπου συμβαίνει και με το "Εκεί που Χτυπά η Καρδιά μου" (This Must be the Place) του 2011. Όπου ένας για μια ακόμα φορά πολύ καλός Σον Πεν (με αγνώριστη, νωχελική φωνή που θυμίζει κάτι μεταξύ φωνής μαστουρωμένου και gay) ενσαρκώνει έναν ροκ σταρ των 80ς που έχει αποσυρθεί και ζει πλούσια σε έπαυλη στην Ιρλανδία με τη γυναίκα του. Ώσπου μαθαίνει ότι ο πατέρας του, με τον οποίο έχει αποξενωθεί, πεθαίνει στην Αμερική. Όταν φτάνει είναι αργά. Ο μόνιμα μακιγιαρισμένος α λα Ρόμπερτ Σμιθ ήρωάς μας όμως ξεκινά ένα οδοιπορικό στη "βαθιά Αμερική" (βλέπε Κεντρικές Πολιτείες) για να βρει τα ίχνη του γέρου πια ναζί που ήταν ο δεσμοφύλακας του πατέρα του στα στρατόπεδα και στο κυνήγι του οποίου ο πατέρας είχε αφιερώσει τη ζωή του. Έτσι η ταινία σύντομα μετατρέπεται σε ένα παράδοξο οδοιπορικό, με την καρικατουρίστικη φιγούρα του ήρωα, που πάντοτε σέρνει τη βαλίτσα του, να περιπλανιέται σε απίθανα μέρη και να συναντά απίθανους ανθρώπους. Ο χαρακτήρας του μοιάζει να μην έχει ωριμάσει ποτέ, να παραμένει παιδί στα 50 του. Σα να βαριέται τα πάντα, στα όρια ενίοτε της υστερίας, εύθραυστος, έτοιμος να ξεσπάσει και, ταυτόχρονα, καλόκαρδος, κουβαλώντας κάποιο παλιό τραύμα, ο ήρωας θα φτάσει, αποκτώντας για πρώτη φορά κάποιον στόχο, σε ένα είδος καθυστερημένης ενηλικίωσης. Στον κόσμο που ζωγραφίζει ο σκηνοθέτης κυριαρχούν η αποξένωση και η μοναξιά. Ωστόσο η ιστορία ποτίζεται πολύ συχνά με (ευπρόσδεκτο) χιούμορ και σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτό που αποκαλούμε "κοψοφλέβικη". Ίσα ίσα. Συχνά γίνεται κατά τη γνώμη μου απολαυστική. Τουλάχιστον εμένα κατάφερε να με παρασύρει στον παράδοξο κόσμο της. Και, βέβαια, διαποτίζεται από συγκίνηση, τρυφερότητα, ανθρωπιά και συμπάθεια. Ο σχεδον εξωγήινος σε εμφάνιση πρωταγωνιστής γίνεται, νομίζω, συμπαθής παρά την προφανή του παραξενιά - ίσως και ανισορροπία. Το άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο (που ανέφερα και στην αρχή) είναι οι αρκετές πινελιές καθαρού σουρεαλισμού. Εδώ νομίζω ότι το φιλμ έχει κάτι από τον παρανοϊκό κόσμο του Lynch. Η διαφορά είναι ότι ενώ στον τελευταίο ολόκληρη η ιστορία είναι σουρεαλιστική, παράλογη, συχνά δίχως λογικό ειρμό, κάτι σαν κακό τριπ, εδώ έχουμε μια "κανονική" ιστορία, την οποία παρακολουθούμε φυσιολογικά και δίχως προβλήματα κατανόησης, η οποία όμως διαθέτει εντελώς παράλογες, ακόμα και ανεξήγητες σκόρπιες σκηνές ή εικόνες. Τι άλλο να πεις για την πόλη "με το μεγαλύτερο φυστίκι του κόσμου", τον μοναχικό, κοιλαρά, μεσήλικα... σούπερμαν που διασχίζει το δρόμο μέσα στη νύχτα, τον "εφευρέτη της βαλίτσας με ροδάκια" κλπ... Ο Sorrentino ζωγραφίζει έναν παράδοξο κόσμο, κατοικημένο από παράδοξους ανθρώπους (με επί κεφαλής φυσικά τον ίδιο τον ήρωα), αφήνει όμως ελπίδες: Η ενηλικίωση, που προαναφέραμε, η αντιμετώπιση για πρώτη φορά του προσωπικού και γενικότερου ιστορικού παρελθόντος, το κοίταγμα της πραγματικότητας κατάματα, ίσως συντελούν σε μια ευπρόσδεκτη ωρίμανση.

IL DIVO Ή Η ΒΡΩΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΩΣ ΚΑΡΙΚΑΤΟΥΡΑ

Θα έλεγε κανείς (και εγώ πρώτος και καλύτερος) ότι μια ταινία με θέμα τη βιογραφία του Τζούλιο Αντρεότι θα ήταν, αν μη τι άλλο, βαρετή. Φυσικά άλλαξα 100% γνώμη βλέποντας το Il Divo (2008) του Paolo Sorrentino.
Πριν όμως λίγα λόγια για τον αληθινό Αντρεότι. Δεξιός πολιτικός, κυρίαρχος στην ιταλική πολιτική σκηνή για μισό αιώνα (ήταν για πρώτη φορά υφυπουργός το 1947!) και 7φορές πρωθυπουργός (!!), κατηγορήθηκε επανειλημένα για εμπλοκή σε σκάνδαλα και σχέσεις με Μαφία και άλλα σκοτεινά κέντρα εξουσίας (αποκαλείται στη χώρα του Μαύρος Πάπας, Βελζεβούλ, Αλεπού και πολλά άλλα) και τέλος, πρόσφατα σχετικά, στα γεράματά του, καταδικάστηκε. Μάλλον δεν πήγε ποτέ φυλακή, αλλά η καταδίκη ενός τόσο ισχυρού προσώπου λέει πολλά...
Ωραία. Και λοιπόν; Πόσο ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι μια βιογραφία του Καραμανλή (του παλαιότερου ή του νεότερου αδιάφορο), του Μητσοτάκη ή του Αβέρωφ; Κι εδώ έρχεται ο Sorrentino. Γιατί το Il Divo δεν είναι μια απλή, κλασική, ευθύγραμμη χρονικά βιογραφία, που παραθέτει γεγονότα και ντοκουμέντα. Εδώ το όλο θέμα έχει ειδωθεί μέσα από το πρίσμα μιας σχεδόν σουρεαλιστικής σάτιρας, όπου όλοι οι πρωταγωνιστές (υπαρκτά πρόσωπα φυσικά, υπουργοί, υφυπουργοί, βουλευτές) μοιάζουν και συμπεριφέρονται σαν καρτούν, άλλοτε στομφώδεις σαν ηθοποιοί όπερας, άλλοτε αστείοι σαν ήρωες βουβών ταινιών, πάντοτε όμως απίστευτα γελοίοι, τόσο που κάνουν το θεατή να αντιληφτεί σε βάθος τη γελοιότητα της τρέχουσας πολιτικής και όσων "παίζουν" σ' αυτήν, κυρίως αν τους εξετάσεις μεμονωμένα, σαν άτομα. Και φυσικά, επικεφαλής του θιάσου, ο Αντρεότι, μια απίστευτη φιγούρα, κάτι μεταξύ Νοσφεράτου και Πιγκουίνου του Ντε Βίτο, λιγομίλητος, αγέλαστος, λιτοδίαιτος, πειθαρχημένος, πονηρός και ύπουλος, μοναχικός, βαθιά συντηρητικός, αλλά και με ένα είδος σοφίας από τόσα χρόνια στο κουρμπέτι, που κινείται με απίστευτο τρόπο (σαν καρτούν, το είπαμε) και μοιάζει να πιστεύει ότι κάνει όλη τη βρώμικη δουλειά, που είναι η διαχείρηση της εξουσίας, σαν ένα είδος θυσίας. Σα να λέει ότι "θυσιάζομαι για σας και χώνομαι στα σκατά, και αναγκάζομαι να γίνομαι και να ξαναγίνομαι πρωθυπουργός, κι εσείς, αντί για ευχαριστώ, με δικάζετε από πάνω".
Υπάρχει φυσικά και η καταγγελία, πολλές βρωμιές, πολύπλοκες ίντριγκες, ύποπτες διασυνδέσεις με Μαφία, Βατικανό, τράπεζες, μασόνους, βιομήχανους και άλλες λέρες,
κλπ. (κάπου σ' όλα αυτά εμπλέκεται και αναφέρεται και ο Μπερλουσκόνι). Ίσως κάπου να χάσετε τα γεγονότα και τα ονόματα. Δεν έχει καμιά απολύτως σημασία. Η όλη εικόνα της διαφθοράς και της σαπίλας δίνεται ανάγλυφα κι ας μη θυμόμαστε ποιος ακριβώς είναι τι και τι έκανε. Κι έτσι η ταινία απογειώνεται από την Ιταλία και τα εκεί τεκταινόμενα και γίνεται διαχρονική και παγκόσμια, σαν μια καταγγελία των συμβιβασμών, της διαφθοράς και της σαπίλας που συνεπάγεται κάθε άσκηση εξουσίας.
Το βρήκα από τα καλύτερα φετινά φιλμ (με τον πρωταγωνιστή Τόνι Σερβίλο όλα τα λεφτά) και, κυρίως, με ξάφνιασε ευχάριστα καθώς είδα κάθε άλλο παρά αυτό που περίμενα να δω. Να λοιπόν που υπάρχει τρόπος να απογειώσεις ακόμα και μια αυστηρά πολιτική ταινία, και μάλιστα βιογραφία!
ΥΓ1: Το Il Divo συμπίπτει χρονικά με τα Γόμορρα. Και τα δυο μαζί δίνουν μια εφιαλτική εικόνα της Ιταλίας. Το ένα στην καθημερινότητα του Νότου, το άλλο στα πιο υψηλά κέντρα εξουσίας. Δεν θα περίμενε κανείς κάτι άλλο από μια χώρα που βγάζει δύο φορές πρωθυπουργό ένα άτομο σαν τον Μπερλουσκόνι.
ΥΓ2: Μη σας ξαφνιάζει τόσο το "7 φορές πρωθυπουργός" του Αντρεότι. Θυμίζω ότι στην Ιταλία, από το τέλος του πολέμου μέχρι τη δεκαετία του 90 άλλαζαν συνεχώς κυβερνήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν βραχύβιες, μερικές μάλιστα διαρκούσαν λιγότερο από χρόνο. Πολλοί πρωθυπουργοί διορίζονταν υπηρεσιακά μέχρι τις επόμενες εκλογές.