ΦΙΛΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΑΛΛΑ ΣΤΑ "ΠΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΝΙΣΕΡΙΝ"

 

Με 3 στις 4 εξαιρετικές ταινίες στο ενεργητικό του (προσωπικά δεν μου άρεσαν τόσο οι "7 Ψυχοπαθείς"), ο Martin McDonagh είναι, νομίζω, από τους σημαντικότερους δημιουργούς της εποχής μας. Επίσης θα δηλώσω από τώρα ότι θεωρώ τα "Πνεύματα του Ινισέριν" (The Banshees of Inisherin) του 2022 μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Όσο για τους Μπρένταν Γκλίσον και Κόλιν Φαρέλ, που ο σκηνοθέτης ξαναενώνει μετά τη "Μπριζ", είναι άψογοι.

Το 1923, ενώ μαίνεται ο ιρλανδικός εμφύλιος, στο απομονωμένο νησάκι Ινισέριν ξεσπά μια προσωπική διαμάχη: Ένας κάτοικος αποφασίζει ξαφνικά να μη ξαναμιλήσει στον καλύτερό του φίλο, για να έχει χρόνο να στοχάζεται, αλλά και να ασχοληθεί με τη μουσική του (είναι καλός βιολιστής). Καθώς αμφότεροι είναι μοναχικοί, ο κόσμος του φίλου ξαφνικά καταρρέει, αφού δεν υπάρχει τίποτα να γεμίσει την απλοϊκή ζωή του, ενώ τα συναισθήματά του περνούν βαθμιαία από τη θλίψη στην οργή.

Το φιλμ είναι πραγματικά πολυεπίπεδο και μπορεί όντως ο καθένας να το "διαβάσει" με διαφορετικό τρόπο. Σε ένα πρώτο επίπεδο βρήκα εξαιρετική και έξυπνη την όλη ιστορία. Για μια ακόμα φορά πρωταγωνιστής είναι ίσως το υποβλητικό, "μοναχικό" τοπίο και η απλή, πρωτόγονη σχεδόν καθημερινότητα των λίγων κατοίκων. Ο McDonagh συνδυάζει, όπως πάντα, το δράμα με το ύπουλο χιούμορ και καταφέρνει να κλιμακώσει το ενδιαφέρον, αφού αυτό που ξεκινά από μια αρχική απόφαση αρχίζει να αγγίζει όλο και περισσότερο την τραγικότητα. Όσο για τα "δεύτερα επίπεδα"... τι να πει κανείς; Θα μπορούσε να είναι μια αλληγορία του εμφυλίου, για του οποίου την έκβαση οι απομονωμένοι κάτοικοι δεν έχουν ιδέα και ο οποίος "συμβολίζεται" στο μικρόκοσμο του νησιού με τη διαμάχη των δύο φίλων, όπως επισήμαναν διάφοροι κριτικοί. Θα μπορούσε να είναι μια μελέτη πάνω στη φιλία και την κεφαλαιώδη σημασία της στη ζωή. Αλλά και ένας στοχασμός πάνω στο θέμα της σύγκρουσης του πόθου για απόλυτη ελευθερία (ο μουσικός) με τις κοινωνικές συμβάσεις και δεσμεύσεις τις οποίες είμαστε υποχρεωμένοι να υπομείνουμε (ακόμα και η φιλία και το να νοιάζεσαι για άλλους είναι δέσμευση, αλλά, από την άλλη, αυτό ακριβώς σε κάνει κοινωνικό ον). Θα μπορούσε να διαβαστεί ως συγκινητική μελέτη πάνω στους "άδειους" ανθρώπους, τους "πτωχούς τω πνεύματι" της Βίβλου, που οι ορίζοντές τους είναι στενοί, περιορισμένοι στην καθημερινή ρουτίνα, τους δίχως κανένα άλλο ενδιαφέρον (ναι, υπάρχουν χιλιάδες γύρω μας), που όταν υπάρξει κάποια δραστική αλλαγή στη ζωή τους τα πάντα καταρρέουν και ενδέχεται οι ίδιοι να βρεθούν εκτός ελέγχου. Θα μπορούσε να μείνει κανείς στη μελέτη του κλειστού, ασφυκτικού περίγυρου των μικρών, απομονωμένων κοινωνιών, που δημιουργεί μοιραία "αφύσικες" αντιδράσεις. Και ίσως και πολλά άλλα που θα σκεφτείτε. 

Απόλαυσα τη γλαφυρή αφήγηση, το υποχθόνιο χιούμορ, το υποβλητικό σκηνικό, τις μάλλον σουρεαλιστικές (και μακάβριες) αντιδράσεις των ηρώων που διαρκώς κλιμακώνονται... Το είπα στην αρχή: Για μένα είναι μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς.    

ΟΙ "ΤΡΕΙΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ" ΚΑΙ ΤΙ ΕΚΑΝΑΝ ΑΥΤΕΣ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ EBBING ΤΟΥ ΜΙΖΟΥΡΙ

Τον Martin McDonagh τον είχαμε θαυμάσει στην φοβερή "Αποστολή στη Μπριζ" (In Bruges) και, λιγότερο, (προσωπική γνώμη) στους "7 Ψυχοπαθείς". Με τις "Τρεις Πινακίδες Έξω από το Ebbing του Μιζούρι" του 2017 επιβεβαιώνει τη θέση του ως ένας σημαντικός δημιουργός της εποχής μας.
Η μεσήλιξ ηρωίδα (εξαιρετική η Φράνσις ΜακΝτέρμοντ) ζει στη μικρή πόλη του τίτλου, είναι χωρισμένη, ενώ η κόρη της πριν από κάποιους μήνες δολοφονήθηκε από αγνώστους ενώ προηγουμένως βιάστηκε. Η αστυνομία μέχρι στιγμής δεν έχει ανακαλύψει τίποτα για το ειδεχθές έγκλημα. Οπότε η δυναμική γυναίκα νοικιάζει τρεις εγκαταλειμένες διαφημιστικές πινακιδες λίγο έξω από την πόλη και αναρτά τις επιγραφές: "ΒΙΑΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ". "ΚΑΙ ΑΚΟΜΗ ΚΑΜΙΑ ΣΥΛΛΗΨΗ". "ΠΩΣ ΚΙ ΕΤΣΙ, ΑΣΤΥΝΟΜΕ ΓΟΥΙΛΟΜΠΙ;", απευθυνόμενη βεβαίως άμεσα στον αστυνόμο της πόλης (ο οποίος είναι και γνωστός της, αφού όλοι σχεδόν είναι γνωστοί σε μια μικρή πόλη). Η ανάρτηση αυτή θα φέρει αλυσίδα γεγονότων και αντιδράσεων. Οι περισσότεροι κάτοικοι δυσανασχετούν (οι πινακίδες, βλέπετε, δυσφημούν την πόλη). Αρχίζουν να φέρονται απροκάλυπτα εχθρικά στη γυναίκα, εκείνη όμως, πεισματάρα και θαρραλέα, τους αγνοεί επιμένοντας στις αναρτήσεις της, οι οποίες είναι νόμιμες, οπότε κανείς δεν μπορεί να τις κατεβάσει, επισήμως τουλάχιστον. Τα γεγονότα που ακολουθούν είναι πολλές φορές αντιφατικά και τα προβλήματα που θέτουν πολλά.
Βρήκα το φιλμ εξαιρετικό, αναμφισβήτητα μέσα στα καλύτερα της χρονιάς. Η μεγάλη του αρετή για μένα είναι η πολυπλοκότητα των χαρακτήρων, των αντιδράσεών τους και της χιονοστιβάδας γεγονότων που ακολουθούν. Βρισκόμαστε πολύ μακριά από σχηματικούς "καλούς" και "κακούς". Οι περισσότεροι διαθέτουν τη θετική, την ανθρώπινη πλευρά, αλλά συγχρόνως και την απεχθή, τη σκοτεινή. Η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός, η στενοκεφαλιά και η βλακεία μπορεί να έχουν την τιμητική τους, ταυτόχρονα όμως δείχνονται και οι αιτίες για όλα αυτά, ενώ πολλοί από τους αρνητικούς ήρωες έχουν και τη συμπαθητική τους πλευρά. Και σιγά - σιγά μαθαίνουμε το background τους, τις σχέσεις τους με τις οικογένειές τους ή τους άλλους, την ψυχοσύνθεσή τους. Με όλα αυτά η σκοτεινή, σχεδόν φασιστική πλευρά της "βαθιάς" Αμερικής βγαίνει στην επιφάνεια, αλλά ακόμα κι έτσι τίποτα δεν είναι μονόπλευρο ή "άσπρο - μαύρο" (πάρτε για παράδειγμα τον απολαυστικότατο Σαμ Ρόκγουελ στο ρόλο του ρατσιστή, βίαιου και ηλίθιου μπάτσου και την όλη εξέλιξη του χαρακτήρα του). Σημαντικότατο επίσης είναι το ότι όλη αυτή η "βαριά", δραματική ιστορία δίνεται με φοβερό υπόγειο, συχνά κατάμαυρο και κυνικό χιούμορ, που κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την αφήγηση.
Είναι αλήθεια ότι η επιροή των αδελφών Κοέν είναι και εδώ εμφανής, αυτό όμως, κατά τη γνώμη μου, σε τίποτα δεν μειώνει την αξία του φιλμ. Παραμένουμε άλλωστε φαν των δαιμόνιων αδελφών. Οπότε συνιστώ το φιλμ ανεπιφύλακτα. Είναι σπάνιο το έντονο δράμα και οι φορτισμένες καταστάσεις να δένουν τόσο καλά με το χιούμορ και την ενδιαφέρουσα αφήγηση. Και είναι επίσης σπάνιο να δείχνονται τόσο ανάγλυφα οι βαθιές αντιφάσεις μια ολόκληρης κοινωνίας.

ΕΠΤΑ ΚΑΠΩΣ ΧΑΩΔΕΙΣ ΨΥΧΟΠΑΘΕΙΣ

Η "Αποστολή στην Μπριζ" μου είχε αρέσει πολύ. Έτσι πήγα αμέσως να δω τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Martin McDonagh, τους "Επτά Ψυχοπαθείς" (2012). Η οποία διαθέτει τον ίδιο συνδυασμό βίας - δράσης και χιούμορ, πλην όμως εδώ, νομίζω, του βγήκε κάπως λιγότερο πετυχημένο.
Η ιστορία είναι από τη φύση της μεταμοντέρνα: Ο ήρωας είναι χολιγουντιανός σεναριογράφος με μπλοκαρισμένη έμπνευση και προσπαθεί να γράψει ένα σενάριο με σίριαλ κίλερς. Ο βαρεμένος (επιεικώς) κολλητός του αναλαμβάνει να του βρει όντως επτά ψυχοπαθείς για να αντλήσει "εκ του φυσικού" ιδέες ο φίλος του. Και σαν να μην έφταναν όλα μπλέκουν και με αδίστακτους γκάνγκστερς, επειδή κατά λάθος απαγάγουν το αγαπημένο σκυλάκι του αρχηγού τους... Χαμός.
Γενικά διασκέδασα αρκετά. Είναι και η αληθινή παρέλαση καλών ηθοποιών (Κόλιν Φαρέλ, Γούντι Χάρελσον, Κρίστοφερ Γουόκεν, Τομ Γουέιτς (!), Σαμ Ρόκγουελ...), οπότε ακόμα καλύτερα. Η ταινία φυσικά σατιρίζει τόσο τις ταινίες με σίριαλ κίλερς όσο και τη γενικότερη εμμονή του Χόλιγουντ με τη βία και γενικότερα σαρκάζει διάφορα κλισέ που έχουμε δει συχνά. Αν και, βέβαια, εδώ μπορεί κανείς να κάνει μια παρατήρηση για κάτι που συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις: Προσπαθώντας να σατιρίσεις τις ταινίες με βία και σίριαλ κίλερς τελικά κάνεις μια ταινία με βία και σίριαλ κίλερς! Αλλά αυτό είναι γενικότερο και δεν αφορά μόνο το συγκεκριμένο φιλμ.
Ενώ λοιπόν η ιδέα είναι πρωτότυπη και, όπως είπα, γενικά μάλλον το απόλαυσα, υπάρχουν και αντιρρήσεις: Νομίζω ότι σε αρκετά σημεία το φιλμ ξεφεύγει και γίνεται κάπως χαώδες. Κάτι σαν η πολλή επίδειξη ευφυίας (που όντως υπάρχει) να αποβαίνει σε βάρος της δομής και της συγκρότησης της ιστορίας. Σα να είναι το όλο πράγμα κάπως too much. Παρ' όλα αυτά - και μια που σε γενικές γραμμές πέρασα καλά - εξακολουθώ να συμπαθώ τον McDonagh και να περιμένω και την επόμενη ταινία του. Φτάνει να μην τυποποιηθεί πολύ σε ένα στιλ που, έστω κι αν του βγαίνει, θα είναι επαναλαμβανόμενο.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΙΜΑ ΣΤΗΝ ΜΠΡΙΖ

Η "Αποστολή στην Μπριζ" (In Bruges, 2008) του πρωτοεμφανιζόμενου βρετανού Martin McDonagh αποτέλεσε για μένα μια ευχάριστη έκπληξη, καθώς δεν ήξερα τίποτα για την ταινία και πήγα εντελώς απροετοίμαστος. Ωστόσο ο σκηνοθέτης καταφέρνει να φτιάξει ένα ομοιογενές αποτέλεσμα από ένα κράμα ετερόκλητων ειδών, δίχως να έχεις την αίσθηση ότι "κάτι δεν κολλάει εδώ". Πράγματι εδώ συνυπάρχουν το αστυνομικό φιλμ, η κωμωδία, το δράμα, η βία και οι πολλές κινηματογραφοφιλικές αναφορές. Έτσι στο τέλος ήμουν αναποφάσιστος για το αν είδα μια κωμωδία ή ένα βίαιο δράμα, αλλά αυτό δεν ήταν αρνητική αίσθηση, αφού όλα αυτά ήταν καλοχωνεμένα και τελικά έδεναν.
Άλλο ατού της ταινίας είναι οι διάφοροι ασυνήθιστοι ή/και εκκεντρικοί χαρακτήρες, που πολύ μακριά από κλισέ και τετριμμένα πρότυπα, επιδίδονται σε ένα όργιο μη πολιτικής ορθότητας, τινάζοντας στον αέρα καθωσπρεπισμούς, μασημένα λόγια και κανόνες. Ακόμα και όταν το φιλμ προσχωρά προς το τέλος του και το δράμα κορυφώνεται καθώς ο ανυποψίαστος θεατής αντιλαμβάνεται προς τα πού οδεύουν όλα αυτά, ακόμα και τότε λοιπόν δεν μπορεί να μη γελάσει με κάποιες ατάκες, κάποιες κουφές σκηνές ή αντιδράσεις. Ταυτόχρονα είναι ενδιαφέρουσα η κατάδειξη ενός αυστηρότατου κώδικα τιμής που διαθέτουν ακόμα και τα πιο καθάρματα από τους ήρωες, καθώς και η ανθρώπινη, κοινότοπη πλευρά τους (όχι ότι δεν το έχουμε δει πολλές φορές αυτό, αλλά αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο του φιλμ).
Όλα αυτά συμβαίνουν στην ειδυλλιακή, μεσαιωνική και άριστα διατηρημένη Μπριζ, όπου οι δύο επαγγελματίες δολοφόνοι με τον τόσο διαφορετικό χαρακτήρα περιφέρονται ως με το ζόρι τουρίστες, μπλέκοντας σε απίστευτες καταστάσεις. Με πολύ χιούμορ λοιπόν (και μάλιστα συχνά μαύρο), μακριά από κλισέ και χάπι εντ, αλλά και με έντονο δραματικό στοιχείο που κορυφώνεται όσο προχωρά, ο McDonagh με έκανε να περιμένω με ενδιαφέρον την επόμενη δουλειά του.