"ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΚΑΙ Ο ΕΡΩΔΙΟΣ" ΚΑΙ Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ MIYAZAKI

 

Στα 83 του χρόνια, εν έτει 2023, ο Hayao Miyazaki μας δίνει "Το Αγόρι και τον Ερωδιό", μια ακόμα ταινία κινουμένων σχεδίων πλημμυρισμένη από την αχαλίνωτη φαντασία του.

Κατά τη διάρκεια του Β' παγκόσμιου ένα αγόρι από πλούσια οικογένεια χάνει τη μητέρα του σε βομβαρδισμό. Ο βιομήχανος πατέρας του παντρεύεται την αδελφή της και για ασφάλεια πάνε να ζήσουν σε εξοχικό σπίτι ενώ εκείνη είναι έγκυος. Το αγόρι στις περιπλανήσεις του στο δάσος ανακαλύπτει έναν εγκαταλειμμένο πύργο και έναν ερωδιό που μιλάει. Και οι δύο θα τον οδηγήσουν σε άλλους παράλληλους, μυστηριώδεις κόσμους...

Όπως πάντα οι ήρωες του Miyazaki είναι παιδιά στα πρόθυρα της ενηλικίωσης. Όπως πάντα θα ανακαλύψουν άλλους, μαγικούς κόσμους και θα περιπλανηθούν σ' αυτούς. Και, όπως πάντα, οι εικόνες θα είναι συχνά σαγηνευτικές. εδώ υπάρχουν και αυτοβιογραφικά στοιχεία, από την παιδική του ηλικία στον πόλεμο. Τα σχέδια, όπως σε όλα τα φιλμ του, είναι κλασικά ως ύφος. Η αφήγηση του είναι κάπως μπερδεμένη και πληθωρική, τα γεγονότα, οι μεταμορφώσεις, τα περιβάλλοντα πάρα πολλά. Πλην όμως αποζημιωνόμαστε από το θέαμα. Ίσως να μην είναι τόσο δυνατή όσο κάποιες από τις προηγούμενές του, αλλά όπως και να έχει δεν σκοπεύω να χάσω καμία από τις δημιουργίες του σημαντικότερου μάλλον εν ζωή δημιουργού animation, που πάντοτε αποτελούν γεγονός.

'Η ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΜΟΝΟΝΟΚΕ" ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

 Ένας φοβερός δαίμονας με τη μορφή γιγάντιου κάπρου επιτίθεται σκορπώντας τον τρόμο σε ένα γιαπωνέζικο χωριό. Ένας νεαρός φεύγει από το χωριό για να προσπαθήσει να βρει την πηγή της κατάρας και να το λυτρώσει. Θα βρεθεί σε μια βιομηχανική αποικία η ηγέτης της οποίας πολεμά τους θεούς του γειτονικού δάσους καταστρέφοντάς το σιγά σιγά, και θα γνωρίσει μια νεαρή, φανατική στους στόχους της, πριγκίπισσα του δάσους, τη Μονονόκε.

Όλα αυτά συμβαίνουν στο υπέροχο animation "Princess Mononoke" (Mononoke-hime, 1997) του μεγάλου ιάπωνα δημιουργού Hayao Miyazaki. Κι αφού είναι φιλμ του Μιγιαζάκι η ποιότητα είναι εγγυημένη. Το συγκεκριμένο φιλμ νομίζω ότι είναι από τα καλύτερά του, πριν ακόμα γίνει πολύ γνωστός στη Δύση με το "Spirited Away". 

Φυσικά είναι απολαυστικό στην παρακολούθηση, φυσικά κρατά το θεατή και φυσικά απευθύνεται και σε μεγάλους. Εκτός αυτών των στάνταρς όμως θα επισημάνω και συγκεκριμένα σημεία: Όπως ίσως θα καταλάβατε από την ιστορία πρόκειται για ένα είδος οικολογικής αλληγορίας, της καταστροφής δηλαδή της φύσης από την ανθρώπινη τεχνολογία. Ωστόσο ο Μ. δεν αντιμετωπίζει το θέμα καθόλου μονοδιάστατα. Αντίθετα αυτό που μου προξένησε θαυμασμό είναι τα πολλά επίπεδα των χαρακτήρων του φιλμ. Εδώ δεν υπάρχουν "καλοί και κακοί". Και οι δύο πλευρές (το δάσος και η αποικία) έχουν τις απόψεις και τα δίκια τους (ή μάλλον όχι ακριβώς τα δίκια τους, αλλά υπάρχουν θετικοί και συμπαθείς εκπρόσωποι εκατέρωθεν. Ακόμα και η "κακιά", η ηγέτης της αποικίας, έχει μια ανθρώπινη πλευρά. Ακόμα πιο σημαντικό για την οπτική του δημιουργού είναι ο ρόλος του κεντρικού ήρωα. Είμαι σίγουρος ότι αν ένα παρόμοιο θέμα γυριζόταν στις ΗΠΑ, ο ήρωας θα ήταν ο δεινός οικολόγος πολεμιστής που αγωνίζεται για τη σωτηρία του δάσους και την εξολόθρευση των (πολύ) κακών. Όχι εδώ. Αυτό που θέλει ο ήρωάς μας είναι η όχι η νίκη, η όποια νίκη, αλλά η ειρήνη και η ισορροπία ανάμεσα στις δύο πλευρές. Μπορεί να συμπαθεί τους κατοίκους του δάσους, αλλά η ισορροπία είναι ο στόχος του. Ο Μ. γνωρίζει καλά ότι στην παρούσα φάση δεν υπάρχει "επιστροφή στη φύση" για την ανθρωπότητα. Υπάρχει μόνο αμοιβαία υποχώρηση, συνύπαρξη και προφανώς, προστασία της φύσης από ολοσχερή (και αυτοκτονική) καταστροφή. Κι αυτό ακριβώς μας δείχνει με τον πιο απολαυστικό τρόπο.

ΟΙ ΓΛΥΚΥΤΑΤΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΤΟΡΟ

Ο Hayao Miyazaki είναι βέβαια ο γνωστότερος και πιο βραβευμένος ιάπωνας δημιουργός animation. Ψυχή των περίφημων Studio Gimli, παράγει ή σκηνοθετεί ο ίδιος δεκάδες φιλμ, πολλά από τα οποία παιδικά. Σ’ αυτά ανήκει και το "Tonari no Τotoro" ("Η Παρέα του Δάσους: Οι Περιπέτειες του Τοτόρου" ο ανοικονόμητος ελληνικός τίτλος) του 1988. Όπου δύο κοριτσάκια 6 με 7 και 4 ετών περίπου μετακομίζουν στη γιαπωνέζικη επαρχία με τον πατέρα τους, αφού η μητέρα βρίσκεται άρρωστη στο νοσοκομείο. Εκεί έρχονται για πρώτη φορά στη ζωή τους σε επαφή με τη φύση (το άγριο δάσος που βρίσκεται κοντά στο σπίτι), αλλά και με κάποια όντα που ζουν εκεί και γίνονται αντιληπτά μόνο από τα δύο κορίτσια…
Είπα ότι πρόκειται για παιδική ταινία. Καθαρά παιδική. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να την απολαύσουν και μεγάλοι (όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα τα καλά παιδικά φιλμ ή βιβλία). «Φταίει» γι’ αυτό η γλυκύτατη ιστορία, που σχεδόν ανάγεται σε μελέτη της παιδικής ηλικίας. Ο Miyazaki κάνει μια εύστοχη μεταφορά, καθώς το φανταστικό στοιχείο της ταινίας (αυτό δηλαδή που μόνο τα κορίτσια βλέπουν) δεν είναι παρά η παιδική φαντασία, πλούσια ακόμα και αλώβητη από την πραγματικότητα της ζωής. Αλήθεια, κι εμείς δεν βλέπαμε – ή νομίζαμε ότι βλέπαμε – πράγματα, δεν είχαμε φανταστικούς φίλους; Κι εξ άλλου, τι άλλο είναι το παιδικό παιχνίδι από ένας θρίαμβος της παιδικής φαντασίας;
Αλλά υπάρχει κι ένα άλλο στοιχείο που με εντυπωσίασε: Το πόσο πραγματικές είναι οι παιδικές αντιδράσεις στην ταινία. Τα παιδιά πράττουν, αντιδρούν, γελάνε, κλαίνε ή μισούν με έναν απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο. Βλέποντας το φιλμ πολλές φορές σκέφτηκα ότι «ναι, έτσι ακριβώς θα αντιδρούσε ένα παιδί στη συγκεκριμένη κατάσταση». Από τη θλίψη και το φόβο για έναν πιθανό θάνατο της μητέρας έως τα πρώτα ασυνείδητα σκιρτήματα του έρωτα, από τη χαρά και το παιχνίδι έως τις σχέσεις των δύο αδελφών. Αυτό το σπάνιο για παιδική ταινία στοιχείο το θαύμασα πραγματικά.
Και μένει το εικαστικό μέρος. Που όπως πάντα στον Miyazaki είναι εξαιρετικό. Η εικόνα – κυρίως οι εικόνες της φύσης – πραγματικά μαγεύουν. Είναι πανέμορφες. Η αισθητική του γιαπωνέζου δημιουργού βρίσκεται στον αντίποδα αυτού που θα λέγαμε «ατμόσφαιρα»: Οι εικόνες του είναι καθαρές, κρυστάλλινες, τα χρώματα πλούσια, κυρίως φωτεινά. Όλα δημιουργούν μια ευεξία στο θεατή (ή τουλάχιστον σε μένα). Δεν ξέρω πόσοι άλλοι μπορούν να φτιάξουν τέτοιες εικόνες. Γι' αυτό όμως τον θεωρούμε ούτως ή άλλως μεγάλο δημιουργό.
Συνολικά, αν έχετε παιδιά συνιστώ απόλυτα την ταινία. Αλλά κι αν δεν έχετε δεν νομίζω ότι θα πλήξετε με το γλυκύτατο αυτό παιχνίδι που κινείται ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα και μιλά τόσο καίρια για την παιδική πραγματικότητα, που συχνά είναι πολύ διαφορετική από την πραγματικότητα όπως την αντιλαμβανόμαστε εμείς οι ενήλικοι.

Η ΝΑΥΣΙΚΑ ΚΑΙ Η ΕΞΩΦΡΕΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΤΟΥ MIYAZAKI

Το 1984 ο μεγαλύτερος ίσως εν ζωή δημιουργός κινουμένων σχεδίων, ο Hayao Miyazaki γυρίζει τη "Ναυσικά" (Nausicaa of the Valley of the Wind), που είναι το πρώτο από τα περίφημα έπη που θα ακολουθήσουν.
Σε μια κατεστραμένη από μόλυνση γη νέα είδη και νέες φυλές έχουν δημιουργηθεί. Η πριγκίπισσα Ναυσικά της φιλειρηνικής Κοιλάδας των Ανέμων πασχίζει να σταματήσει την αιματοχυσία ανάμεσα σε δύο μεγάλα πολεμοχαρή έθνη, αλλά και να σώσει ολόκληρο τον ετοιμοθάνατο πλανήτη. Το μυστικό του Δάσους της Σήψης, των τερατωδών εντόμων που κατοικούν σ' αυτό, του δηλητηριώδους αέρα... κρύβεται σε μια λέξη: Οικολογία. Από την άλλη οι χαρακτήρες και οι καταστάσεις δεν είναι πάντοτε αυτό που φαίνονται σε πρώτη ματιά, ενώ οι "κακοί" χαρακτήρες δεν είναι ποτέ μονοδιάστατα κακοί.
Βαθύτατα οικολογικό και αντιπολεμικό λοιπόν, συγκινητικο στο τέλος, το έπος του Miyazaki, εκτός της καθηλωτικής πλοκής του, που κρατά τον θεατή από την αρχή ως το τέλος, διαθέτει πραγματικά οργιαστική οπτική φαντασία που μου φαίνεται ότι βρίσκεται μίλια μακριά από τις αντίστοιχες αμερικάνικες προσπάθειες των μεγάλων στούντιο. Οι οπτικές του εμπνεύσεις, κυρίως στα τοπία, τα περιβάλλοντα και τα πλάσματα, είναι αστείρευτες, κάνοντας τον θεατή να μην πιστεύει στα μάτια του. Η πλοκή, όπως πάντοτε συμβαίνει στις ταινίες του, είναι αρκετά πολύπλοκη, μπερδεμένη μερικές φορές, με βασικούς χαρακτήρες ή καίρια στοιχεία να εμφανίζονται σε άσχετες στιγμές. Ίσως έχει κανείς την αίσθηση ότι οι ιδέες είναι πάρα πολλές, ότι με όλα αυτά θα μπορούσε κάποιος άλλος να γυρίσει 5 ταινίες και όχι μία. Ωστόσο αυτό το "βατυφόρτωμα" (όπως θα το έλεγαν οι εχθροί του) είναι σήμα κατατεθέν του Miyazaki (και ίσως και των περισσότερων σημαντικών γιαπωνέζικων animation) και πρέπει από την αρχή να το αποδεχτούμε πριν δούμε οποιαδήποτε από τις μεγάλες δουλειές του.
Το άλλο παράδοξο μ' αυτόν είναι ότι, ενώ είναι αναμφισβήτητα μέγιστος στον χώρο του, δεν διαθέτει αυτό που θα λέγαμε προσωπικό εικαστικό στιλ. Τα σχέδια δηλαδή δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμα και ιδιόρυθμα όπως συμβαίνει ας πούμε με χαρακτηριστικά φιλμ όπως "Οι τριπλέτες της Μπελβίλ", "Ο άγριος πλανήτης", οι ταινίες του Plympton κλπ. Είναι σχέδια που θα μπορούσαν να είχαν παραχτεί από ένα ντισνεϊκού στιλ μεγάλο αμερικάνικο στούντιο. Όσο όμως κι αν αυτό ακούγεται παράξενο, στην περίπτωση Miyazaki αυτό έχει μικρή σημασία: Είναι τόσο απίστευτος ο πλούτος των οπτικών ιδεών, έχεις τόσα πράγματα να δεις, να χαζέψεις, να θαυμάσεις, ώστε αυτή η "mainstream" αισθητική περνά υποχρεωτικά σε δεύτερη μοίρα. Δεν προλαβαίνεις να πάρεις ανάσα για να τα σκεφτείς σοβαρά όλα αυτά...
Αν είστε φίλος των κινουμένων σχεδίων (ασχέτως ηλικίας φυσικά), μην το χάσετε.