Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ BARRY LYNDON

Ξέρω πολλούς που θεωρούν το Barry Lyndon, που γύρισε ο μεγάλος Stanley Kubrick (1928-1999) το 1975 σαν την πιο βαρετή του ταινία. Φταίει μάλλον το ότι είναι ταινία εποχής - είδος που έχει φανατικούς εχθρούς, φταίει η τρίωρη διάρκεια, οι μάλλον αργοί ρυθμοί, ο συχνά αντιπαθητικός ήρωας, με τον οποίο δύσκολα ταυτίζεσαι ή, πιθανόν, ο "άχαρος" 18ος αιώνας στον οποίο διαδρματίζεται. Ωστόσο προσωπικά το θεωρώ σαν ένα από τα παραγνωρισμένα του αριστουργήματα.
Βασισμένη σε μυθιστόρημα του Θάκερέι, η ταινία αφηγείται τη ζωή ενός ιρλανδού τυχοδιώκτη, ανήθικου και συναισθηματικά ψυχρού, που μοναδικό στόχο έχει την είσοδό του στην υψηλή κοινωνία και την απόκτηση πλούτου. Η ίδια έλλειψη ηθικής όμως που τον κάνει να πετύχει τον στόχο του, γίνεται αιτία και για την πτώση του. Χωρισμένο σε δύο μέρη (την "άνοδο" και την "πτώση"), με αφήγηση off η οποία παραπέμπει σε γλώσσα και αφηγηματικό ύφος στα μυθιστορήματα της εποχής, αποτελεί μια πλατειά τοιχογραφία της Ευρώπης του 17ου αιώνα. Ως εκ τούτου, είναι λογικό αρκετοί να δηλώσουν "δεν με ενδιαφέρει".
Αυτό όμως που κάνει την ταινία εκπληκτική για μένα είναι κυρίως η απίστευτη εικαστικότητά της. Στον τομέα αυτόν ο Kubrick δημιουργεί ίσως το αριστούργημά του. Τα πλάνα συναγωνίζονται σε ομορφιά το ένα το άλλο, οι εικόνες τής ακόμα ανέγγιχτης ως επί το πλείστον φύσης σου κόβουν την ανάσα, τα εσωτερικά το ίδιο. Συνειδητά τα πλάνα παραπέμπουν σε πίνακες μεγάλων ζωγράφων της εποχής (ο Χόγκαρθ και ο Βατό και αρκετοί τοπιογράφοι είναι κάποιοι από αυτούς που μου έρχονται στο νου). Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο σκηνοθέτης κατέφυγε στην τελευταία λέξη της τεχνολογίας της εποχής για να φωτογραφίσει τα εσωτερικά του μόνο με φυσικό φως κεριών στα νυχτερινά πλάνα ή φως μέρας που μπαίνει από τα παράθυρα στα ημερήσια. Δίνει έτσι μια ανεπανάληπτη ποιότητα στην εικόνα και, συγχρόνως, μας δίνει μια ιδέα για το τι ακριβώς έβλεπαν οι άνθρωποι πριν την καθιέρωση του τεχνητού φωτισμού. Αντιλαμβάνομαι ότι για πολλούς ίσως αυτοί δεν είναι επαρκείς λόγοι, εμένα όμως με καθήλωσαν πραγματικά. Ελάχιστες φορές ο κινηματογραφικός φακός έχει συλλάβει τόση ομορφιά. Επίσης είναι σαφές ότι ο μάλλον όχι σπουδαίος σε συνολική προσφορά Ράιαν Ο'Νιλ ερμηνεύει εδώ τον ρόλο της ζωής του.
Το φιλμ διαθέτει τη συμμετρία που τόσο αγαπά ο Kubrick (θυμηθείτε τη δομή του "Κουρδιστού Πορτοκαλιού" ή του "Μάτια ερμητικά Κλειστά"), με άνοδο στο πρώτο μισό, κορύφωση και "συμμετρική" πτώση στο δεύτερο. Νοηματικά, ίσως πρόκειται για μια καταδίκη της έλλειψης ηθικής, του ανθρώπου - ψυχρού υπολογιστή, της έλλειψης συναισθημάτων. Ο ίδιος ο Kubrick, μιμούμενος ίσως τον χαρακτήρα του ήρωα, κινηματογραφεί με ψυχρό, αποστασιοποιημένο τρόπο, στον οποίο συντελεί τόσο η τελειότητα της εικόνας όσο και η επιτηδευμένη αφήγηση και η ηθελημένη λογοτεχνικότητα. Σας είπα: Ίσως κάτι που προσωπικά μ' αρέσει πολύ κουράσει αρκετούς. Νομίζω όμως ότι κανείς δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος μπροστά στην τόση ομορφιά της εικόνας.