Ο ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΦΙΑΛΤΙΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ

Λένε ότι ο Stanley Kubrick (1928-1999) έχει γυρίσει "μια ταινία από κάθε είδος" - και συχνά έχει τελειοποιήσει το είδος με την εκάστοτε ταινία του. Το 1960 λοιπόν γυρίζει την πρώτη του αληθινή υπερπαραγωγή με μια ιστορική ταινία "χλαμύδας" (αυτές δηλαδή που αναφέρονται στους Ρωμαίους και την εποχή τους), τον περίφημο "Σπάρτακο".
Πρόκειται για ένα τρίωρο επικό φιλμ, που για πολλούς είναι η καλύτερη ταινία με θέμα την αρχαιότητα. Αφηγείται την γνωστή επανάσταση των σκλάβων ενάντια στους ρωμαίους, που με την αρχηγία του θράκα δούλου και μονομάχου Σπάρτακου έφεραν την αυτοκρατορία σε πραγματικά δύσκολη θέση. Ταυτόχρονα υπήρξε βέβαια και μία από τις πρώτες καταγεγραμμένες κοινωνικές επαναστάσεις, ένα είδος ταξικής επανάστασης δηλαδή για τα τότε δεδομένα.
Στην εποχή της είχε διαφημιστεί ως "η πρώτη σκεπτόμενη ταινία του είδους". Ας σκεφτούμε ότι τότε "ρωμαϊκές" ταινίες σήμαιναν ότι είχαμε να κάνουμε με χορταστικές περιπέτειες (συχνά υπερπαραγωγές) γεμάτες μάχες, ηρωισμούς, κατορθώματα, καλούς και κακούς. Ο επικός χαρακτήρας της υπερπαραγωγής διατηρείται κι εδώ, κάποιες μάχες υπάρχουν, ο Σπάρτακος είναι σίγουρα ένας ηρωικός χαρακτήρας. Όμως σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι πέραν του πλούσιου θεάματος, έχουμε να κάνουμε με μια ταινία που αναλύει σε βαθος την πολιτική κατάσταση στη Ρώμη, τις ιδέες που συγκρούονται, τις πολιτικές τάσεις, τις ίντριγγες. Ταυτόχρονα, πέραν της εμβληματικής φιγούρας του Σπάρτακου βέβαια, δεν υπάρχουν οι κλασικοί χολιγουντιανοί "καλοί" και "κακοί". Όλοι εκφράζουν πολιτικές θέσεις και απόψεις, εμμένουν στα πιστεύω τους ή τα ιδανικά τους, ενώ κάπου στο βάθος διαφαίνεται η μετατροπή του τότε "δημοκρατικού" (ολιγαρχικού θα ήταν καλύτερα να το χαρακτηρίζαμε) ρωμαϊκού πολιτεύματος σε αυτοκρατορία, δηλαδή - αν θέλαμε να το μεταφράσουμε με τα σύγχρονα δεδομένα - σε απόλυτη δικτατορία. Ο Ιούλιος Καίσαρας, ο πρώτος που συγκέντρωσε υπερεξουσίες στα χέρια του ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς αυτήν, είναι μια δευτερεύουσα (ακόμα) φιγούρα της πολιτικής σκηνής (και της ταινίας), που περιμένει να έρθει η ώρα του. Χαρακτηριστικό επίσης στοιχείο, που δείχνει τη μετατόπιση του βάρους σε βαθύτερα θέματα πέραν της περιπέτειας και του ρομαντικού στοιχείου, που υπάρχει κι αυτό και κορυφώνεται με την τελευταία σκηνή, είναι ότι η επανάσταση των σκλάβων και η μοίρα του Σπάρτακου έχουν ήδη κριθεί στα δύο τρίτα περίπου της διάρκειας, από εκεί και πέρα όμως εξακολουθούμε να παρακολουθούμε τα όσα διαδραματίζονται ακόμα και μετά την καταστολή της εξέγερσης.
Αυτό που βρίσκω συγκλονιστικό επίσης είναι ότι δείχνει ξεκάθαρα αυτό που όλοι ξέρουμε, αλλά είναι ίσως δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε: Τον εφιαλτικό θεσμό της δουλείας. Βλέποντάς την αντιλαμβάνεσαι τι πραγματικά σημαίνει να μην είσαι άνθρωπος, αλλά "πράγμα" που αγοράζεται και πουλιέται. Και σκέφτεσαι ότι ο απαράδεκτος αυτός θεσμός ίσχυε και ήταν απόλυτα αποδεκτός στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, μέχρι πριν 150 μόλις χρόνια, και ότι στήριξε ολόκληρους πολιτισμούς (τον αρχαίο ελληνικό μεταξύ άλλων, διότι ναι, "χτίσαμε Παρθενώνες" και ανακαλύψαμε τη φιλοσοφία, αλλά ποιος ακριβώς θα τους έχτιζε και πώς θα έβρισκαν οι έλληνες χρόνο να φιλοσοφήσουν αν δεν υπήρχαν οι δούλοι;)
Πέραν αυτών όλων, πρόκειται νομίζω για ένα μεγάλο φιλμ, που λειτουργεί στα επίπεδα που προανέφερα, αλλά και σαν υπερπαγωγή, περιπέτεια και ρομαντική ιστορία. Και, βέβαια, υποστηρίζεται από ένα από τα λαμπρότερα καστ που έχουν περάσει από την οθόνη (Κερκ Ντάγκλας, Λόρενς Ολιβιέ, Πίτερ Ουστίνοφ, Τόνι Κέρτις, Τσαρλς Λότον... για να θυμηθούμε μερικούς).