"Ζ" ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

 

Βλέποντας πρόσφατα το περίφημο "Ζ" του Κώστα Γαβρά - ταινία του 1969 να θυμίσω - έμεινα έκπληκτος με το πόσο αντέχει στο χρόνο, πόσο καίρια είναι και πώς εξακολουθεί να παρακολουθείται με αμείωτο ενδιαφέρον. 

Ξέρετε φαντάζομαι ότι αναφέρεται στη δολοφονία του αριστερού βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη από το (ακρο)δεξιό παρακράτος, από εγκληματικά στοιχεία για την ακρίβεια που στηρίζονταν ξεκάθαρα από αρχιμπάτσους, εισαγγελείς και εν γένει υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους κάθε είδους. Το φιλμ παρακολουθεί το πώς φτάσαμε στη δολοφονία και κυρίως το τι συνέβη μετά: Το απίστευτο γεγονός δηλαδή ότι ένας γενναίος και άτεγκτος ανακριτής (ο μετέπειτα πρόεδρος της Ελλάδας Σαρτζετάκης), αψηφώντας πιέσεις και απειλές, δεν δίστασε να κατηγορήσει και να σύρει σε εξευτελιστική δίκη όλο αυτό το σκυλολόι (δεν εννοώ τους δολοφόνους που είναι ανεγκέφαλα πιόνια, αλλά τους πολύ υψηλά ιστάμενους που λέγαμε).

Ο Γαβράς χρησιμοποιεί δύο σταρ στους ρόλους των Λαμπράκη - Σαρτζετάκη, τον Υβ Μοντάν και τον Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, αλλά και την Ειρήνη Παππά. Δεν λέει πουθενά ότι μιλά για την Ελλάδα (η χώρα των γεγονότων δεν αναφέρεται), δεν αναφέρει ούτε τα πραγματικά ονόματα, αλλά είναι κάτι παραπάνω από φανερό για τι μιλάει. Στο τέλος μόνο λέγεται ότι Ζ (το σύνθημα που γράφανε παντού οι νέοι μετά τον φόνο) είναι "το πρώτο γράμμα της ελληνικής λέξης Ζει". 

Αυτά για την ιστορία, αλλά και την πολιτική σημασία που είχε η ταινία στην εποχή της. Θυμίζω ότι η προβολή και η τεράστια επιτυχία της διεθνώς (και σε βραβεία και σε εισιτήρια) κατάφερε ένα μεγάλο ηθικό πλήγμα στη χούντα που τότε κυβερνούσε την Ελλάδα. Ήταν βλέπετε οι ίδιοι ακριβώς μηχανισμοί (ενίοτε και τα ίδια άτομα) που λίγα χρόνια μετά την υπόθεση Λαμπράκη κατέλυσαν τη δημοκρατία. Ωστόσο το καλό δεν σταματά εδώ: Η ίδια η ταινία, ως σινεμά πλέον, κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή, που την παρακολουθεί ως ένα πολιτικό θρίλερ. Οι ύπουλοι, υποβρύχιοι μηχανισμοί δείχνονται άψογα, καθώς και ο διαχωρισμός ηθικών αυτούργών και δολοφόνων (και συγχρόνως η άμεση μεταξύ τους σύνδεση). Βλέπετε, οι δολοφόνοι είναι απλώς φανατικοί δεξιοί. Προέρχονται από το χώρο του λούμπεν, είναι αμόρφωτοι, χαμηλού πνευματικού επιπέδου σε όλα, γενικώς ηλίθιοι φανατικοί που οι "επάνω" τους χρησιμοποιούν για τους σκοτεινούς σκοπούς τους. Η συνεργασία της δεξιάς με τέτοια αποβράσματα είναι ένα από τα συγκλονιστικά σημεία του φιλμ (συγχρόνως, για να αναφέρουμε κι αυτό, γίνεται και ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ένα "κανονικό" φτωχό δεξιό ψηφοφόρο, που δεν θα έφτανε στο έγκλημα, και των φονιάδων, που όπως είπαμε δεν προέρχονται από το προλεταριάτο αλλά από τους λούμπεν - υποπρολεταριάτο, αν θέλετε την επίσημη λέξη). Να σημειώσω τέλος ότι εκτός του σασπένς και του στοιχείου του θρίλερ, ο Γαβράς δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει ενίοτε ακόμα και χιούμορ σε ένα τόσο σοβαρό και σκοτεινό θέμα.

Πιθανόν να ανακαλύψετε και άλλες αρετές ή "επίπεδα" στην ταινία. Το σίγουρο όμως είναι ότι παραμένει ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά φιλμ που έγιναν ποτέ.