ΕΝΑ "ΠΕΙΡΑΜΑ" ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΕΙ

Το 2001 ο γερμανός Oliver Hirschbiegel γυρίζει "Το Πείραμα" (Das Experiment), προκαλώντας σοκ στο κοινό. Η ταινία αφηγείται ένα "κοινωνικό" πείραμα που γίνεται σε μια σχολή: 20 άνθρωποι δέχονται εθελοντικά (έναντι αμοιβής) να παίξουν για 15 μέρες τους ρόλους δεσμοφυλάκων και φυλακισμένων, υπακούοντας σε ορισμένους κανόνες. Οδηγούνται σε μια κανονικά προσομοιωμένη φυλακή, χωρίζονται στους μεν και στους δε... και η κόλαση αρχίζε. Στις 5 μόλις μέρες η κατάσταση έχει εκτροχιαστεί πλήρως.
Το φιλμ καταφέρνει με κοφτό ρυθμό να κρατά ένα διαρκές σασπένς. Συγρόνως, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό η ένταση κλιμακώνεται αδιάκοπα, μέχρι το πολύ δυνατό φινάλε. Η κατάσταση ξεφεύγει πολύ σύντομα από το απλό παιχνίδι, γίνεται όλο και περισότερο δυσάρεστη (και για τον θεατή, πόσο μάλλον για τους έγκλειστους) και, τελικά, η ωμή βία είναι αναπόφευκτη - και το τέντωμα των νεύρων των θεατών εγγυημένο. Προφανώς ο σκηνοθέτης θέλει να μας δείξει ότι η βία, τα άγρια ένστικτα, η "ανάγκη" για δύναμη και εξουσία είναι ριζωμένα μέσα μας, ότι μια χούφτα ανθρώπων δίχως καμιά έξωθεν καθοδήγηση θα οδηγηθεί αναπόφευκτα στον πρωτογονισμό και τη βία (σ' αυτό το συμπέρασμα θυμίζει πολύ το παλιό "Lord of the Flies" για το οποίο έγραψα πρόσφατα).
Παρά το ότι λοιπόν είναι ένα αναμφισβήτητα δυνατό φιλμ, οι αντιρρήσεις μου είναι αρκετές. Ο βασικός λόγος είναι ότι δεν το βρήκα αρκετά πειστικό. Δεν νομίζω ότι τέτοιες ανεξέλεγκτες καταστάσεις μπορούν να προκύψουν σε 5 μόλις μέρες. Κι έπειτα μου φάνηκε αρκετά ψεύτικη η μη συμμετοχή (η ελάχιστη συμμετοχή τέλος πάντων) των "άνωθεν", αυτών δηλαδή - καθηγητών πανεπιστημίου κυρίως - που παρακολουθούν το πείραμα. Πιστεύω ότι στην πραγματικότητα θα το σταματούσαν ή θα έκαναν αυστηρες συστάσεις πολύ συντομότερα. Και δεν είμαι σίγουρος ότι ένας άνθρωπος φασιστικής νοοτροπίας (ο "κακός" της ταινίας) μπορεί να παρασύρει τόσο εύκολα όλους τους υπόλοιπους (ναι, ασφαλώς και συνέβει με τον Χίτλερ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι συμβαίνει καθημερινά. Γι' αυτό άλλωστε το ναζιστικό φαινόμενο είναι τόσο ιδιαίτερο και μελετάται ακόμα τόσο πολύ). Στο νου βέβαια με όλα αυτά μας έρχεται το μεταγενέστερο "Κύμα", που κι αυτό επίσης δεν με είχε πείσει. Ίσως οι γερμανοί κουβαλούν τις ενοχές του παρελθόντος τους και προσπαθούν απεγνωσμένα να διερευνήσουν τα βαθύτερα αίτια γι' αυτό, να αποδείξουν ότι η γοητεία του φασισμού είναι (σε λανθάνουσα κατάσταση) ριζωμένη στην ανθρώπινη ψυχή και περιμένει τις κατάλληλες συνθήκες για να ξυπνήσει. Πάντως και οι δύο αυτές κινηματογραφικές απόπειρες, παρά το ότι είναι πολύ δυνατές σαν ταινίες, δεν με έπεισαν.