ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΣΤΟ CAINE

O Edward Dmytryk (1908-1999) είναι ένας γνωστός χολιγουντιανός σκηνοθέτης με κάμποσες καλές ταινίες στο ενεργητικό του. Το 1954 γυρίζει το "The Caine Mutiny", μια παραλλαγή του θέματος της πολύ γνωστότερης "Ανταρσίας του Μπάουντι". Το τελευταίο διαδραματιζόταν σε προηγούμενους αιώνες, ενώ η ταινία που μας ενδιαφέρει κατά τη διάρκεια του Β' Παγόσμιου.
Δεν πρόκειται ακριβώς για πολεμική περιπέτεια. Σε ένα πολεμικό σαπιοκάραβο, που ωστόσο εκτελεί μια χαρά τις αποστολές του, και στο οποίο η κατάσταση είναι εντελώς "χύμα", έρχεται νέος καπετάνιος, ο Χάμφρει Μπόγκαρντ και το κλίμα αλλάζει άρδην. Τυπολάτρης, καταπιεστικός προς τους ναύτες και τους αξιωματικούς του, ανίκανος να πάρει σημαντικές αποφάσεις τις στιγμές που χρειάζεται, προκαλεί τελικά την ανταρσία του πληρώματος στις κρίσιμες στιγμές ενός τυφώνα. Στο τελευταίο μισάωρο περίπου το φιλμ εξελίσσεται σε δικαστικό δράμα, καθώς οι στασιαστές αξιωματικοί περνάνε από Ναυτοδικείο.
Το ενδιαφέρον της ταινίας βρίσκεται κατά τη γνώμη μου στους ποικίλους και πολύπλοκους χαρακτήρες. Τα όρια μεταξύ "καλών" και "κακών" μπερδεύονται, τα κίνητρα διαφόρων έρχονται στην επιφάνεια, οι "κακοί" μπορεί να έχουν και συμπαθητικές πλευρές... Στην ουσία πρόκειται για μια σύγκρουση του γράμματος τους νόμου (της τυφλής εφαρμογής των κανονισμών κοινώς), με το πνεύμα του. Εξαιρετικά ενδιαφέρων είναι επίσης ο τρόπος που σκηνή - σκηνή χτίζεται και καταδεικνύεται τελικά η παράνοια του νέου καπετάνιου. Βρήκα αυτό το στοιχείο από τα καλύτερα: Δεν έχουμε με κάποιον κραυγαλέο τρελό, που κάνει παρανοϊκές πράξεις. Κάθε άλλο. Η νεύρωσή του δείχνεται σταδιακά, με ελάχιστες λεπτομέρειες, που κάθε μία είναι επουσιώδης, όλες μαζί όμως συνθέτουν μια απόλυτα ανησυχητική εικόνα. Για μια ακόμα φορά σκέφτηκα ότι το παλιό Χόλιγουντ έκανε ίσως βαθύτερες μελέτες χαρακτήρων από πολλές σύγχρονες παραγωγές του, που βασίζονται αποκλειστικά στα κυνηγητά, το θέαμα και τα εφφέ.
Και, φυσικά, άφησα τη γκρίνια για το τέλος: Παρά την πολύ ενδιαφέρουσα καταγραφή που προαναφέραμε και παρά το ότι το φιλμ με κράτησε απόλυτα, από την πρώτη κιόλας στιγμή εντοπίζεται μια "στρατοκαυλίαση". Από την αρχή ξεκαθαρίζεται η απόλυτη γενναιότητα και ικανότητα του αμερικάνικου ναυτικού, και τονίζεται ότι μιλάμε για μια από τις ελάχιστες εξαιρέσεις. Στις σκηνές του δικαστηρίου γίνονται τα πάντα για να μη θιγεί το ναυτικό, που είναι "ιερό". Και ο τελικός μονόλογος του συνήγορου, παρά τις αποκαλύψεις που περιέχει, μπερδεύει αρκετά τα πράγματα ως προς την θέση των δημιουργών της ταινίας. Βέβαια οφείλουμε να εξετάζουμε πάντοτε τα πράγματα στο ιστορικό τους πλαίσιο: Το 1954 βρισκόμαστε ακόμα πολύ κοντά στον πόλεμο, αλλά και στην καρδιά του ψυχρού πολέμου που ακολούθησε. Οποιαδήποτε αναφορά λοιπόν στα στραβά του στρατού ήταν ουσιαστικά απαγορευμένη. Ο στρατός έπρεπε να έχει άψογη εικόνα. Γι΄ αυτό και οι συνεχείς υπενθυμίσεις ότι η ιστορία που βλέπουμε αποτελεί σπάνια εξαίρεση. Και μόνο το ότι γυρίζεται όμως ένα φιλμ με τέτοιο θέμα, είναι αρκετά τολμηρό για την εποχή.
Έχοντας πάντως αυτά στο μυαλό μου, και παρά την ενόχληση που μου προκάλεσε η τυφλή πίστη στην "ιερότητα" του ναυτικού, βρήκα την ταινία πολύ ενδιαφέρουσα. Τη συνιστώ σαν δείγμα παλιού, καλού, ασπρόμαυρου Χόλιγουντ.