ΜΙΑ ΑΠΑΝΘΡΩΠΗ "ΓΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑΣ"

Το 1975 ο μεγάλος πολωνός δημιουργός Andrzej Wajda γυρίζει μια απο τις πιο δυνατές ταινίες του, τη "Γη της Επαγγελίας" (Ziemia obiecana). Έχω γράψει σε παλιότερες δημοσιεύσεις ότι ο Βάιντα δεν διστάζει να κάνει πέρα για πέρα απελπισμένες ταινίες ("Kanal", "Στάχτες και Διαμάντια"). Να λοιπόν που τώρα δεν διστάζει να κάνει μια ταινία στην οποία ουσιαστικά όλοι οι χαρακτήρες (πραγματικά ελάχιστες και δευτερεύουσες οι εξαιρέσεις, οι οποίες μάλιστα ηττώνται κατά κράτος) είναι από αντιπαθητικοί έως καθάρματα του χειρότερου είδους.
Η ταινία μας μεταφέρει στο Λοτζ των αρχών του 20ού αιώνα, σε ένα αληθινό σημείο καμπής: Είναι εποχή άγριας εκβιομηχάνισης. Τα πάντα αλλάζουν ραγδαία. Τα πελώρια, βρώμικα εργοστάσια, υφαντουργίας κυρίως, ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια. Οι βιομήχανοι, συχνά γόνοι της παλιάς αριστοκρατίας, αλλά και οι ίδιοι οι παλιοί αριστοκράτες, ζουν πλουσιοπάροχα, άλλοι όπως πάντοτε ζούσαν κι άλλοι με την αφόρητη χυδαιότητα του νεόπλουτου, ενώ οι χιλιάδες εργάτες είναι περισσότερο εξαθλιωμένοι από όσο θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Τρεις νέοι, ένας πολωνός, ένας γερμανός κι ένας εβραίος, αν και πλούσιοι, ονειρεύονται να κάνουν το δικό τους εργοστάσιο. Για να πετύχουν τον σκοπό τους δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα.
Η ταινία αποτελεί ένα από τα σκληρότερα κατηγορώ που έγιναν ποτέ ενάντια στον καπιταλισμό. Μα έτσι είναι ο καπιταλισμός, όπως τον βλέπουμε στο φιλμ; Όχι ακριβώς στις μέρες μας (αν και πολλά βασικά χαρακτηριστικά είναι ίδια). Η ταινία χτυπά αλύπητα όχι τον σημερινό, αλλά τις ρίζες, τις απαρχές του συστήματος μέσα στο οποίο ζούμε. Και καταδεικνύει όλα τα γνωρίσματά του, που όπως είπαμε εν πολλοίς υπάρχουν και σήμερα. Πριν από οτιδήποτε άλλο τονίζει ότι αυτό που πάνω απ' όλα κυριαρχεί είναι η απληστία. Οι ήρωες είναι πλούσιοι. Αυτό όμως δεν τους αρκεί. Θέλουν πολύ περισσότερα πλούτη, θέλουν να είναι και αυτοδημιούργητοι, θέλουν να έχουν κι αυτοί εργοστάσιο, όπως είναι η "μόδα" γύρω τους. Η σκληρότητά τους είναι απίστευτη. Ο βασικός πρωταγωνιστής κυρίως είναι ένα παντελώς άκαρδο κάθαρμα με αγγελική όψη. Γύρω στους κύριους αυτούς ήρωες κινείται μια εφιαλτική κοινωνία με ηλίθιους από την εξαθλίωση εργάτες, με νεαρές πόρνες, με αφόρητη μόλυνση και υποβάθμιση του περιβάλλοντος, με τον κλήρο να στηρίζει τους βιομήχανους και τους αριστοκράτες όσο μπορεί...
Εξ ίσου σκληρή με όλα αυτά είναι και η ταινία. Ο Βάιντα δείχνει ακόμα και αιμοτοβαμένες σκηνές: Εργάτες ακρωτηριάζονται με φριχτό τρόπο κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους, στους δρόμους γίνονται σφαγές από την αστυνομία και άλλα. Πρόκειται για μια πλατειά τοιχογραφία μιας άγριας εποχής, δοσμένη με τα μελανότερα χρώματα, η οποία τονίζει τη βία και το έγκλημα που κρύβεται στα θεμέλια της σύγχρονης κοινωνίας. Γι' αυτό άλλωστε οι σκληρόκαρδοι και υποκριτές ήρωες τελικά θα θριαμβεύσουν, όσα κι αν πάθουν κατά τη διάρκεια του φιλμ. Σε τέτοιους τύπους στηρίζεται αυτό που βιώνουμε σήμερα.
Στο μεταξύ πολλές από τις εικόνες είναι καθηλωτικές. Και, ανάμεσα σε όλα αυτά, ο Βάιντα δεν παραλείπει να δείξει και την αντίθεση ανάμεσα σε δύο κυρίαρχες τάξεις ακριβώς στο σημείο καμπής: Ανάμεσα στην φθίνουσα και παρακμάζουσα αριστοκρατία και την ανερχόμενη, αδίστακτη κεφαλαιοκρατία, αυτή δηλαδή που θα εδραιώσει τον καπιταλισμό εξαφανίζοντας την φεουδαρχία.
 Θεωρώ τη "Γη της Επαγγελίας" μεγάλη ταινία από έναν πολύ σημαντικό δημιουργό. Παρά τη σκληρότητά της αξίζει πραγματικά να τη δει κανείς.
ΥΓ: Και για προσέξτε και κάτι: Βρισκόμαστε ακόμα στα πρώτα βήματα του καπιταλισμού - και στην αρχή της μόλυνσης της ατμόσφαιρας - κι όμως, συνηθέστατη πρακτική, από τότε κιόλας, είναι μόλις ένα εργοστάσιο φαληρίζει (πράγμα συνηθισμένο εξ αιτίας του ανεξέλεγκτου αριθμού τους) να καίγεται από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη, ο οποίος φυσικά θα εισπράξει την ασφάλεια. Έτσι ο ιδιοκτήτης είναι ό,τι και να γίνει κερδισμένος, ενώ οι ήδη εξαθλιωμένοι εργάτες μένουν και άνεργοι, οπότε η ίδια τους η επιβίωση είναι πλέον προβληματική. Σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;