METROPOLIS : Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΝΑΖΙΣΜΟΣ

O Fritz Lang (1890–1976) γυρίζει την περίφημη "Metropolis" το 1927 και από τότε η ταινία παραμένει κλασική. Κρατείστε όμως στο μυαλό σας τη χρονιά: 1927. Θα πούμε γι' αυτό αργότερα.
Η θρυλική αυτή ταινία, που νομίζω ότι αντέχει μέχρι σήμερα, είναι κλασικό παράδειγμα αυτού που έχω επανειλημμένα επισημάνει: Μπορεί κάτι να είναι μεγάλο, κλασικό, ακόμα και αξεπέραστο, κι όμως να διαφωνεί κανείς ριζικά με το περιεχόμενό του ή να το θεωρεί απλώς αφελές. Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στο στόρι:
Στη φουτουριστική υπερπόλη Metropolis τα πάντα είναι διχασμένα, θυμίζοντας την κατάσταση που βρίσκει στο μέλλον ο χρονοταξιδιώτης στη "Μηχανή που Ταξιδεύει στο Χρόνο" του Wells (η οποία είχε προηγηθεί βεβαίως): Η άρχουσα τάξη ζει σε έναν παράδεισο, μια ουτοπία, η οποία όμως οφείλει την ύπαρξή της στις στρατιές των εργατών που ζουν εξαθλιωμένες σε μια άλλη, υπόγεια πόλη κάτω απ' τη μεγαλόπρεπη Μητρόπολη. Όταν οι εργάτες ξεσηκώνονται από τους φλογερούς λόγους της χαρισματικής Μαρίας, ο άρχοντας και δημιουργός της πόλης φτιάχνει ένα ρομπότ, όμοιο με την αυθεντική Μαρία, για να τους παραπλανήσει και να τους οδηγήσει στη βία, οπότε να έχει και ο ίδιος τη δικαιολογία να χρησιμοποιήσει βία εναντίον τους.
Το μεγαλείο της ταινίας έγκειται στην εκπληκτική πόλη που έχει δημιουργηθεί στην οθόνη, στην όλη αισθητική της, που μέχρι σήμερα επηρεάζει ταινίες επιστημονικής φαντασίας και όχι μόνο, και στα ντεκόρ γενικότερα, τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, εσωτερικές και εξωτερικές (άμεσες επιρροές θα βρούμε σε ταινίες από το "Blade Runner" μέχρι το "Πέμπτο Στοιχείο" και πάμπολλες άλλες, ενώ η σκηνή της δημιουργίας του ρομπότ θυμίζει έντονα τις αντίστοιχες στα πρώτα «Φρανκενστάιν» της δεκαετίας του 30). Η ιστορία μπορεί νομίζω να κρατήσει ακόμα αμείωτο το ενδιαφέρον του σύγχρονου θεατή, ενώ η διάρκειά της, κάπου δυόμιση ώρες, ήταν ασυνήθιστη για τα τότε δεδομένα. Ωστόσο οι ιδεολογικές αντιρρήσεις είναι πάμπολλες.
Το φιλμ προτείνει τελικά μια καθαρά χριστιανικού χαρακτήρα συμφιλίωση πλούσιων και φτωχών, άρχουσας και εργατικής τάξης - η οποία μάλιστα, καθόλου τυχαία, γίνεται μπροστά στον καθεδρικό ναό. Φυσικά οποιοσδήποτε μπορεί να αντιληφτεί ότι κάτι τέτοιο είναι απλώς ανέφικτο και η σκέψη του ακόμα αφελής. Ταυτόχρονα η επανάσταση των καταπιεσμένων (βίαιη βέβαια, όπως όλες οι επαναστάσεις) καταδικάζεται εδώ ως καταστροφική για την Πόλη και τους ίδιους. Και σ' αυτό μπορεί πολλοί να έχουν αντιρρήσεις. Έτσι λοιπόν, οποιαδήποτε τέτοιου είδους αντίρρηση είναι εξ αρχής αποδεκτή. Το ιδεολογικό περιεχόμενο βέβαια οφείλεται στη διάσημη τότε σεναριογράφο και σύζυγο την εποχή αυτή του Lang Thea von Harbou, η οποία συνέλαβε το αφελές αυτό "μήνυμα" καθώς διήγε την χριστιανική της φάση. Λίγο αργότερα θα προσχωρούσε στο ναζιστικό κόμμα και θα γινόταν μια από τις πολιτιστικές στυλοβάτες του (έχοντας χωρίσει ήδη με τον Λανγκ).
Ερχόμαστε έτσι στο μεγάλο κεφάλαιο των σχέσεων του φιλμ με το ναζισμό. Το κόμμα του Χίτλερ είχε ιδρυθεί γύρω στα 1920 και ανέβηκε στην εξουσία το 1933. Το φιλμ γυρίζεται το 1927 όπως είπαμε. Είναι εκπληκτικό, αλλά οι ναζί έχουν στηρίξει την αισθητική τους πάνω σ' αυτό! Όταν στην αρχή βλέπεις τους γόνους των πλούσιων να αθλούνται στα σούπερ στάδια της Μητρόπολης, νομίζεις ότι βλέπεις σκηνές από τους Ολυμπιακούς της Ρίφενσταλ, που θα γυρίζονταν χρόνια μετά. Τα κτίρια, η όλη αρχιτεκτονική αισθητική, σίγουρα ενέπνευσαν τον Φον Σπέερ, τον βασικό αρχιτέκτονα της ναζιστικής Γερμανίας. Τα αγάλματα, όπως η υπερμεγέθης προτομή της νεκρής αγαπημένης που έχει ο (περίπου) τρελός επιστήμονας, θυμίζουν εντονότατα Brecker, τον επίσημο γλύπτη των ναζί! Είναι απίστευτο. Είναι γνωστό εξ άλλου ότι οι τελευταίοι θαύμαζαν την ταινία και, αφού πια είχαν πάρει την εξουσία, ζήτησαν από τον Λανγκ να γίνει ο επίσημος σκηνοθέτης τους (αυτός, έντρομος, αρνήθηκε και την κοπάνησε στη Γαλλία αρχικά και στην Αμερική μετά). Ξαναβλέποντας σήμερα το φιλμ έμεινα άναυδος από το πόσο ενσωμάτωσαν στη δική τους αισθητική την (προϋπάρχουσα) αισθητική του φιλμ.
Καταλαβαίνετε ότι ο ίδιος ο Λανγκ ήταν αθώος για όλα αυτά, όσο αθώος ήταν, ας πούμε, ο Μαρξ για τα γκουλάγκ ή ο Χριστός για την Ιερά Εξέταση, που έδρασαν στο όνομά τους - ερήμην τους φυσικά. Απλώς πρέπει να τονιστεί για μια ακόμα φορά το πόσο επιδραστική υπήρξε σε πάμπολλους τομείς η ταινία αυτή, της οποίας, μέχρι σήμερα, μερικές σκηνές κόβουν την ανάσα και προκαλούν θαυμασμό. Οπότε; Η προσωπική μου ετυμηγορία είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα σταθμό της 7ης Τέχνης - έστω κι αν σαν περιεχόμενο μπορείτε ελεύθερα να τον χαρακτηρίσετε από αφελή έως και επικίνδυνο...