ΤΑ ΨΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΡΥΒΟΥΝ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΚΑ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ

Ίσως το τσέχικο σινεμά να ξαναβρίσκει σιγά - σιγά το νεύρο που είχε στη δεκαετία του 60, πριν διακοπεί βάναυσα από την επέμβαση των Ρώσων το 1968. Όχι ότι υπάρχει καμιά πρωτοφανής άνθηση, αλλά κάθε λίγο εμφανίζονται μερικές καλές ταινίες. Όπως το "Κάθε Ψέμα Κρύβει μια Αλήθεια" (Kawasakiho ruze, αν σκάτε να μάθετε τον τσέχικο τίτλο), που γύρισε το 2009 ο Jan Hrebejk.
Διαφημίστηκε σαν οι τσέχικες "Ζωές των Άλλων". Όχι, δεν είναι τόσο δυνατό, απλώς έχει κι αυτό σχέση με το σκοτεινό ολοκληρωτικό (κομουνιστικό δηλαδή) παρελθόν κι αυτό είναι όλο. Εδώ ένας διακεκριμένος, ηλικιωμένος ψυχίατρος ετοιμάζεται να παραλάβει ένα μεγάλο κρατικό βραβείο για τη συνολική προσφορά του, αλλά και την αντίστασή του στο παλιό καθεστώς, όμως σιγά - σιγά σκιές του παρελθόντος έρχονται στην επιφάνεια θαμπώνοντας την απαστράπτουσα εικόνα.
Παρακολούθησα με ενδιαφέρον όλο αυτό το γαϊτανάκι αποκαλύψεων και μικρών ανατροπών (με μια μικρή δόση σάτιρας), καθώς και τα ψυχολογικά πορτρέτα των πολλών ηρώων της ταινίας. Αυτό που μένει είναι η αξεδιάλυτη διαπλοκή προσωπικού - συλλογικού στοιχείου: Οι προσωπικές ζωές των ανθρώπων επηρεάζονται περισσότερο απ' όσο αρχικά φανταζόμαστε από την ύπουλη και μεθοδική δουλειά ενός καθεστώτος που σκοπό έχει να τσακίσει κάθε αντιφρονούντα, δίχως να χρησιμοπιήσει υποχρεωτικά ωμή βία. Από την άλλη, εξ ίσου ενδιαφέρον έχει η αντιμετώπιση των ηρώων: Ο σκηνοθέτης και ο σεναριογράφος (που δουλεύουν χρόνια μαζί σαν δίδυμο) δεν κάνουν σχηματικούς διαχωρισμούς. Δεν διστάζουν δηλαδή να δείξουν αρνητικές ή αφελείς πλευρές των "καλών" (με πολλά ερωτηματικά) ή να αντιμετωπίσουν ανθρώπινα ή, τέλος πάντων, να φωτίσουν και τις ανθρώπινες πλευρές των "κακών" ή να δείξουν το γιατί έκαναν ό,τι έκαναν, υποχρεώνοντάς μας να αναρωτηθούμε τι θα πράταμε κι εμείς στη θέση τους. Το τέλος αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση, καθώς υπάρχει ένα είδος χλιαρής συμφιλίωσης (και πάλι με ερωτηματικά), αλλά και η πολύ γνώριμή μας διαπίστωση ότι οι αληθινοί ένοχοι δεν τιμωρήθηκαν ποτέ (ναι, συμβαίνει και εις τας Τσεχίας). Συνολικά πάντως η εικόνα της σύγχρονης τσέχικης κοινωνίας, με τις αντιφάσεις της και τα τραύματά της, παρουσιάζεται καθαρά.
Πολιτικά πάντως, αυτό που συνεχώς διαπιστώνω, είναι ότι σ΄όλες αυτές τις κεντροευρωπαϊκές χώρες το παλιό καθεστώς του "υπαρκτού σοσιαλισμού" αντιμετωπίζεται πλέον συλλήβδην ως κάτι αρνητικό, σκοτεινό και εγκληματικό, όπως περίπου οι γερμανοί αντιμετωπίζουν το δικό τους ναζιστικό παρελθόν (τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών, αφού τουλάχιστον οι παλιοί κομουνιστές δεν προέβησαν σε καμιά συνειδητή γενοκτονία - δίχως αυτό φυσικά να τους δικαιώνει).
Την βρήκα συνολικά ενδιαφέρουσα, αλλά δεν την θεωρώ και καμιά πολύ μεγάλη ταινία. Τονίζω όμως και πάλι ότι αντίθετα με άλλα βόρεια δράματα που ανασκαλεύουν το παρελθόν (συχνά με συγκλονιστικό τρόπο) επικεντρώνοντας στο προσωπικό στοιχείο, εδώ, όπως είπα, προσωπικό και συλλογικό είναι πραγματικά αξεδιάλυτα.