Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ, ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΚΑΙ Η ΚΟΥΒΑ

Βρισκόμαστε στα 1966, όταν ο Tomás Gutiérrez Alea (1928-1996) γυρίζει τον "Θάνατο ενός Γραφειοκράτη". Έχουν περάσει 7 χρόνια από την επικράτηση του Κάστρο και του σοσιαλισμού στην Κούβα και ο σκηνοθέτης εμφανίζεται πλέον απόλυτα κριτικός απέναντι στο νέο σύστημα. Όπως λέει και ο τίτλος, στόχος του είναι η εφιαλτική γραφειοκρατία, που αποτέλεσε μία από τις πληγές του "υπαρκτού σοσιαλισμού". Το είπα όμως και στο προηγούμενο ποστ μου: Μην περιμένετε σοσιαλιστικούς ρεαλισμούς και βαρύγδουπα μηνύματα. Κάθε άλλο. Το φιλμ είναι μια απόλυτα τρελή, σουρεαλιστική και κατάμαυρη κωμωδία.
Ένας καλλιτέχνης και "ήρωας της επανάστασης" θάβεται - σαν φόρος τιμής - με την εργατική του κάρτα. Από εκεί και πέρα αρχίζει για τον νεαρό ανηψιό του μια ατέλειωτη, παρανοϊκή οδύσσεια, αφού η χήρα θεία του δεν μπορεί να πάρει τη σύνταξη που δικαιούται δίχως την κάρτα του μακαρίτη, ο νεκρός δεν μπορεί να ξεθαφτεί για να πάρουν την κάρτα, όταν ξεθάβεται είναι αδύνατο να... ξαναταφεί κλπ. κλπ. κλπ. Τα πάντα οδηγούνται σε ένα απίστευτο κρεσέντο και ο δύστυχος ανηψιός φλερτάρει πλέον επικίνδυνα με την τρέλα...
Εναλλάσσοντας το παλαβά οπτικά γκαγκς με τις εξαιρετικά αστείες καταστάσεις, ο Αλέα κάνει συνειδητές αναφορές σε όλους τους μεγάλους της κωμωδίας: Ο Μακ Σένετ, ο Τσάπλιν, ο Χάρολντ Λόιντ και πλήθος άλλοι, αλλά φυσικά και ο Λουί Μπουνουέλ, βρίσκονται όλοι εδώ. Δεν είναι μόνο το γενικό κλίμα, που συνδυάζει διαρκώς αυξανόμενο άγχος και απόλυτα καφκικές καταστάσεις με παλαβό χιούμορ και πλήθος γκαγκς, είναι και συγκεκριμένες σκηνές που παραπέμπουν σε παλιότερους μεγάλους κωμικούς (ο καλλιτέχνης στην αρχή που μπλέκεται στα γρανάζια της μηχανής που ο ίδιος δημιούργησε όπως ο Τσάπλιν στους "Μοντέρνους Καιρούς", ο ήρωας που κρέμεται από ένα ρολόι όπως ο Χάρολντ Λόιντ κλπ.) Αλλά το σημαντικότερο είναι το κατάμαυρο στοιχείο που υπάρχει (όπως στα περισσότερα φιλμ του Αλέα). Ένα πτώμα που περιφέρεται δίχως να μπορεί να ταφεί, οι σκηνές στο νεκροταφείο τη νύχτα που παρωδούν ταινίες τρόμου, παράνομες εκταφές... Το αποκορύφωμα όμως είναι ο κλασικός στις βουβές (κυρίως) κωμωδίες τουρτοπόλεμος, μόνο που εδώ γίνεται στο νεκροταφείο και αντί για τούρτες χρησιμοποιούνται στεφάνια, φέρετρα, κομάτια από νεκροφόρες κι ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε, ενώ σκυλιά περιφέρονται μέσα στο γενικό μπάχαλο με κόκαλα στο στόμα...
Φυσικά η καυστικότατη σάτιρα του καθεστώτος είναι καίρια. Η γραφειοκρατία έχει βέβαια την τιμητική της, αλλά και πολλά άλλα στραβά σατιρίζονται: Από τους κηφήνες δημόσιους υπάλληλους μέχρι την επιβαλλόμενη "επαναστατική" τέχνη και τη γελοιότητά της. Είναι χαρακτηριστική η μπηχτή με τον μακαρίτη θείο, που ήταν γλύπτης και έχει εφεύρει μια μηχανή που παράγει αυτόματα... προτομές (καταλαβαίνετε γιατί μίλησα για σουρεαλισμό και Μπουνουέλ) ή με τον φανφαρόνο επικεφαλής του εργαστηρίου γλυπτικής με τα "ειδικά προνόμια" ως υψηλόβαθμο μέλος του κόματος.
Από τα αγαπημένα μου φιλμ, "Ο Θάνατος ενός Γραφειοκράτη" και σημαντικά προβλήματα θίγει και απολαυστικότατος είναι. Τελικά νομίζω ότι ο Alea ήταν όντως μεγάλος σκηνοθέτης.
ΥΓ: Έκπληξη προκαλεί η ελευθερία με την οποία έκανε ό,τι έκανε σε ένα καθεστώς λογοκρισίας. Δεν ξέρω αν ο ίδιος απολάμβανε ειδικές ελευθερίες (δεν τολμούσαν να τον πειράξουν τέλος πάντων) ή αν το καθεστώς της συγκεκριμένης χώρας ήταν πιο ελεύθερο από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Θα με ενδιέφερε να μάθω.