"ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΟ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ" : Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ "ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗΣ" ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ

Το 2012 η ντοκιμαντερίστας (κυρίως) Μαρία Ηλιού φτιάχνει το δεύτερο μέρος της ταινίας της "Σμύρνη: Η καταστροφή μιας μεγαλούπολης". Τούτο εδώ ονομάζεται "Από τις δύο πλευρές του Αιγαίου". Ο υπότιτλος είναι ιδιαίτερα εύγλωττος, δίνοντας το αληθινό θέμα του φιλμ: "Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών, Τουρκία - Ελλάδα, 1922-1924".
Η μικρασιατική καταστροφή συνέβη το 1922 και περιγράφηκε διεξοδικά στο πρώτο φιλμ. Τι συνέβη όμως μετά; Μετά από διεθνή συμφωνία αποφασίστηκε η γνωστή μας ανταλλαγή πληθυσμών. Όσοι έλληνες είχαν απομείνει στην Τουρκία μετά την καταστροφή θα κατοικούσαν στην Ελλάδα, ενώ οι τούρκοι της Ελλάδας θα μετακόμιζαν υποχρεωτικά στην Τουρκία. Αμοιβαία εξαίρεση αποτελούσαν οι έλληνες της Κωνσταντινούπολης και οι τούρκοι της Θράκης, μειονότητες που υπαρχουν μέχρι σήμερα. Ναι, αλλά τόσο οι έλληνες όσο και οι τούρκοι ήταν ριζωμένοι στα τουρκικά ή ελληνικά μέρη τους αντίστιοιχα εδώ και γενιές. Εκεί ήταν τα σπίτια, οι πατρίδες τους. Αυτό που θεωρήθηκε δίκαιο και σωστό, η ανταλλαγή πληθυσμών, υπήρξε ουσιαστικά ένας αμοιβαίος, βίαιος ξεριζωμός.
Η ταινία διαθέτει μια κλασική, δίχως κινηματογραφικές εκπλήξεις τεχνική: Μαρτυρίες προσώπων που επέζησαν ή παιδιά αυτών, σπάνιο μερικές φορές φωτογραφικό και κινματογραφικό υλικό της εποχής και συνεντεύξεις με ιστορικούς και μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο ιστορικός και βασικός συνεργάτης της Ηλιού και στις δύο ταινίες Αλέξανδρος Κιτρόεφ. Μερικές από τις μαρτυρίες αυτές είναι πραγματικά συγκινητικές.
Τι βγαίνει απ' όλο αυτό; Πού πραγματικά θέλουν να επικεντρώσουν οι δημιουργοί; Στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι η περίφημη "ανταλλαγή" μπορεί να έλυσε ένα μείζον θέμα, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πόλεμο ή σφαγές μειονοτικών πληθυσμών εκατέρωθεν, πλην όμως δημιούργησε αληθινή δυστυχία: Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις ανθρώπους να αφηγούνται το πόσο βάναυσο, απάνθρωπο είναι να σου λένε ξαφνικά "Μάζεψε όσα πράγματα μπορείς. Αύριο φεύγετε για ένα παντελώς άγνωστο μέρος της Ελλάδας (η της Τουρκίας αντίστοιχα)". Και είναι θλιβερό να διαπιστώνεις ότι οι ξεριζωμένοι και των δυο πλευρών ομόφωνα νοσταλγούν πάντα τις πατρίδες που άφησαν στην Ελλάδα και την Τουρκία, κάπου στην Κρήτη οι τούρκοι, κάπου στην Καπαδοκία οι έλληνες. Εκεί ήταν τα πραγματικά τους σπίτια.
Από την άλλη είναι παρήγορο να βλέπεις ανθρώπους που, δεκαετίες μετά, πήγαν στα μακρινά χωριά τους, βρήκαν τα σπίτια των παπούδων τους, μίλησαν με τους τωρινούς κάτοικους, μερικοί μάλιστα ανέπτυξαν και φιλικές σχέσεις μαζί τους. Ο χρόνος γιατρεύει (τους απογόνους, αφού η πρώτη γενιά ξεριζωμένων δεν ξέρω αν γιατρεύτηκε ποτέ). Τώρα, μετά τόσες δεκετίες, μπορούμε τουλάχιστον να μιλήσουμε ανοιχτά για όλα αυτά. Για μια δίκαιη απόφαση των πολιτικών, η οποία ωστόσο βύθισε σε δυστυχία τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων.
Δείτε το αν σας ενδιαφέρει το θέμα για καθαρά ιστορικούς και πληροφοριακούς λόγους, για την αποκάλυψη μιας κρυμμένης τραγωδίας. Ίσως βέβαια και να κουραστείτε απο ένα σημείο και πέρα, παρά τον πλούτο μαρτυριών και πληροφοριών. Είπαμε: Κινηματογραφικά είναι απόλυτα αναμενόμενο, δίχως πρωτοτυπία.