EIJANAIKA : ΠΛΗΘΩΡΙΚΟ ΚΑΙ ΧΑΩΔΕΣ

Δεν ξέρω πόσοι από εσάς είστε συνηθισμένοι στο σινεμά του Shohei Imamura (1926-2000). Είναι ένα σινεμά πληθωρικό, μερικές φορές χαώδες, που αποτελείται από ταινίες συνήθως μεγάλης διάρκειας και ταυτόχρονα ιδιαίτερα τολμηρό για τα δεδομένα της Ιαπωνίας. Ο Imamura δεν είναι ο τιμητής της ηρωικής Ιαπωνίας του παρελθόντος, των σαμουράι και των κωδίκων τιμής τους, αλλά ούτε και της σύγχρονης Ιαπωνίας του οικονομικού θαύματος. Προτιμά να φέρνει στο φως τις σκοτεινές πλευρές της, τα αρνητικά της στοιχεία, να σαρκάζει τις γιαπωνέζικες ιδιαιτερότητες και την βαθύτατη και αυστηρότατη ταξική της δομή.
Το "Eijanaika" του 1981 μας μεταφέρει στα μέσα του 19ου αιώνα, σε μια ταραγμένη για τη χώρα περίοδο. Ωστόσο δεν επικεντρώνει την προσοχή του στην εξουσία, αλλά στις επιπτώσεις των όσων συμβαίνουν στο λαό, στους φτωχούς (λούμπεν μάλλον) ανθρώπους. Παρακολουθεί τη ζωή του ήρωα του φιλμ, την ακούσια εμπλοκή του σε πόλεμο, την επιστροφή του στο χωριό, όπου μαθαίνει ότι η γυναίκα του έχει πουληθεί σαν πόρνη (μια "ευγενής" συνήθεια των Ιαπώνων που συνεχίστηκε μέχρι  τα μέσα του 20ού αιώνα), τα προβλήματά του με τις αρχές και τελικά την εγκατάστασή του σε μεγάλη πόλη, όπου ζει βοηθώντας σε ένα πορνείο (η πορνεία και οι διάφορες πτυχές της είναι ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στο σινεμά του). Βασικό φόντο όλων αυτών είναι η κοινωνική αδικία, με διάφορες μορφές, πλην όμως πανταχού παρούσα. Η ζωή των φτωχών στρωμάτων, από την άλλη, δεν ωραιοποιείται, αλλά παρουσιάζεται κι αυτή βρώμικη, σκληρή, καθόλου ρομαντική, όπως, φαντάζομαι, ότι όντως ήταν.
Μη φανταστείτε πάντως σοσιαλιστικούς ρεαλισμούς και άλλα τέτοια. Το σινεμά του Imamura (το είπαμε) βρίσκεται σχεδόν στον αντίποδα. Ο όρος "πληθωρικό", που χρησιμοποίησα στην αρχή, είναι νομίζω ο πιο αντιπροσωπευτικός. Όλα στο φιλμ είναι κάπως υπερβολικά, "φωνακλάδικα", χαώδη και συχνά γκροτέσκα. Κατ' αρχήν (για να πάρουμε τη λέξη "φωνακλάδικα" κυριολεκτικά) πρέπει να συνηθίσετε στον ήχο μιας ιδιαίτερα θορυβώδους ταινίας. Όλοι οι ήχοι είναι δυνατοί, η μουσική το ίδιο, οι ήρωες μοιάζουν να φωνάζουν. Η έννοια του χαμηλότονου δεν υπάρχει στην ταινία. Αντίθετα τα στοιχεία του χειμμαρώδους, του γκροτέσκου, του χαώδους, του μαύρου χιούμορ κυριαρχούν πέρα ως πέρα. Η ζωή του ήρωα, που δεν έχει στον ήλιο μοίρα και είναι έρμαιο στις ίντριγκες και τις αποφάσεις υψηλότερων κοινωνικά ανθρώπων, είναι δοσμένη με αυτούς τους υψηλούς τόνους. Τελικά, μαζί με άλλους φουκαράδες, λούμπεν σχεδόν, θα κάνουν την παράδοξη, παράξενη κι αυτή σαν όλα στην ταινία, επανάστασή τους δίχως στόχο σχεδόν, μια επανάσταση αυθόρμητη και, φοβάμαι, καταδικασμένη.
Αυτό που κυρίως μένει από το φιλμ είναι η πολύ δυνατή και πολύ μεγάλη σε διάρκεια τελική σκηνή. Καρναβαλική, διονυσιακή, χαώδης, πολυπληθής, περισσότερο ξέσπασμα σε πανηγύρι και γιορτή παρά αληθινή επανάσταση με πολιτικούς όρους, εικονογραφεί αξέχαστα την αυθόρμητη, άναρχη, διχως σχέδιο εξέγερση των χαμηλότερων στρωμάτων που επιχειρούν να μπουν (πανηγυρίζοντας και χορεύοντας) στην "καθώς πρέπει" πόλη διασχίζοντας την απαγορευμένη γι' αυτούς γέφυρα που χωρίζει τους δύο κόσμους. Η σκηνή συγκλονίζει πραγματικά με την τραγική της κατάληξη. Τα πλήθη ξεχύνονται τραγουδώντας, ουρλιάζοντας την ιαχή "Eijanaika", που σημαίνει "γιατί όχι;" και όσα ακολουθούν ανήκουν στις πολύ δυνατές σκηνές του σινεμά.
Η ταινία, με τη μεγάλη της διάρκεια και τον θορυβώδικο, γκροτέσκο της τονο, ίσως παρακολουθείται δύσκολα από όσους δεν είναι συνηθισμένοι στο γιαπωνέζικο σινεμά (και σ' αυτό του Imamura ιδιαίτερα). Νομίζω όμως ότι αξίζει τον κόπο για κάτι διαφορετικό.