ΣΤΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ, "ΚΑΘΗΚΟΝ" ΚΑΙ ΠΟΘΟΣ ΓΙΑ ΖΩΗ

Ο μεγάλος πολωνός δημιουργός Andrzej Wajda γυρίζει το 1958 μια από τις πιο γνωστές του ταινίες, το "Στάχτες και Διαμάντια" (Popiol i diament αν θέλετε να εξασκήσετε τα πολωνικά σας). Είναι η επόμενη ταινία του μετά το απελπισμένο και κλειστοφοβικό "Kanal" και μία από τις καλύτερές του. Με το "Kanal" μοιράζεται την ίδια απελπισία, όχι όμως και την κλειστοφοβικότητα.
Στο τέλος του πολέμου μια πολωνική οργάνωση αντιστέκεται όχι πια ενάντια στους ηττημένους γερμανούς, αλλά ενάντια στο νέο κομουνιστικό καθεστώς που επέβαλλαν οι σοβιετικοί που είχαν καταλάβει τη χώρα μετά τον πόλεμο. Ο ήρωας, ένας νεαρός πολωνός που ανήκει στην ομάδα, διατάσεται να δολοφονήσει έναν κομουνιστή ηγέτη. Είναι εντελώς πρόθυμος και αποφασισμένος να το κάνει, μέχρι που γνωρίζει μια κοπέλα και οι προτεραιότητες στη ζωή του αλλάζουν...
Ο Βάιντα σκηνοθετεί και πάλι εκπληκτικά. Το περιβάλλον είναι ξανά κατεστραμένο και ερειπωμένο από τον πόλεμο. Η όλη κατάσταση ασταθής και γεμάτη βία. Οι ασπρόμαυρες εικόνες, οι εκπληκτικές λήψεις από ασυνήθιστες γωνίες, η φωτογραφία, είναι όλα θαυμάσια. Η αβεβαιότητα, το χαώδες κλίμα που επικρατεί, αποτυπώνονται με εξαιρετικό τρόπο. Μια χώρα που πάσχει, που αγωνίζεται να βρει τον εαυτό της, προς το παρόν όμως δεν τα καταφέρνει καθόλου. Μέσα σ' αυτή την καθόλου ευχάριστη ατμόσφαιρα, ο ήρωας είναι μια αμφιλεγόμενη, παράξενη προσωπικότητα. Μοντέρνος, με πάθος για ζωή, ένα είδος πολωνού Τζέιμς Ντιν ή πρώιμου ήρωα του Γκοντάρ, είναι αρχικά (και ταυτόχρονα με όλα τα παραπάνω) ένας αδίστακτος, δίχως δεύτερες σκέψεις δολοφόνος. Ο βασικός όμως προβληματισμός του φιλμ είναι το τι συμβαίνει όταν το καθήκον (ή αυτό που, τέλος πάντων, θεωρεί καθήκον ο ήρωας) συγκρούεται με τις προσωπικές του επιθυμίες ή την αγάπη του για ζωή που μόλις έχει αφυπνιστεί μέσα του. Ή, αν θέλετε να το θέσουμε διαφορετικά, το προσωπικό ενάντια στο επιβεβλημένο, το "θέλω" ενάντια στο "πρέπει" (όλα εντός εισαγωγικών, γιατί τίποτα δεν είναι ξεκάθαρο και κανείς δεν μας βεβαιώνει ότι πρόκειται όντως για "πρέπει", αφού όλα αυτά βασίζονται σε προσωπικά πιστεύω). Ή πάλι ένας άνθρωπος ενάντια στην Ιστορία (ή έρμαιο της Ιστορίας, που παρασύρει στο ορμητικό διάβα της κάθε προσωπική επιθυμία, πόθο ή σχεδιασμό).
Παράλληλα με αυτό το βασικό κατά τη γνώμη μου μοτίβο εντοπίζουμε και την τόσο πρώιμη κριτική του Βάιντα στο κομουνιστικό καθεστώς και στη νέα, άλλου τύπου άρχουσα τάξη που μόλις έχει αναδυθεί. Τα προνόμιά της, η διαφθορά της, είναι ήδη ορατά. Και είναι απορίας άξιο το πώς επιτράπηκε στο σκηνοθέτη να γυρίσει μια τέτοια ταινία, με τόσο κριτική ματιά στα πράγματα.
Πολύ δυνατές εικόνες, υποβλητική ατμόσφαιρα και η απελπισμένη, δίχως ορατή διέξοδο ματιά που λέγαμε και στην αρχή, συνθέτουν μια από τις κλασικές ταινίες του παγκόσμιου σινεμά. Η οποία μάλιστα έχει την ικανότητα να αποκαλύπτει και καινούρια ενυπάρχοντα στοιχεία της όταν τη βλέπει ξανά κανείς. Κατά την προσωπική μου γνώμη πρόκειται για εξαιρετικό φιλμ!