ΑΣΦΥΚΤΙΚΟ "KANAL"

Βρισκόμαστε στα 1957. Ένας νέος τότε πολωνός σκηνοθέτης κάνει τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του και εντυπωσιάζει τους πάντες. Μιλάμε για τον   Wajda, έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς μιας πλούσιας κινηματογραφικά χώρας. Η ταινία είναι το "Kanal".
Για να σας πω από την αρχή τι έχετε να "αντιμετωπίσετε", θα δηλώσω ότι πρόκειται για μια από τις πιο απελπισμένες, κλειστοφοβικές, αγχωτικές ταινίες που έχω δει ποτέ. Ο Βάιντα, καταγράφοντας με ρεαλισμό την ιστορία του, αρνείται να αφήσει και την παραμικρή χαραμάδα ελπίδας. Τι πετυχαίνει έτσι; Θα το συζητήσουμε μετά.
Η ταινία διαδραματίζεται την εποχή της εξέγερσης της Βαρσοβίας ενάντια στους ναζί κατακτητές. Η πόλη είναι ερειπωμένη, με κατεστραμένα κτίρια όπου κι αν κοιτάξει κανείς (εκπληκτικό το σκηνικό που στήνεται στις πρώτες σκηνές). Μια ομάδα επαναστατών, περικυκλωμένη από τους γερμανούς, αναγκάζεται να καταφύγει στους αχανείς υπόνομους της πόλης. Από εκεί και πέρα η κατάσταση γίνεται κυριολεκτικά ασφυκτική. Η ταινία είναι γυρισμένη κατά τα 3/4 περίπου μέσα στους εφιαλτικούς, λαβυρινθώδεις υπόνομους. Κλειστοφοβικότητα, βρώμα, αναθυμιάσεις που προκαλούν ακόμα και παραισθήσεις. Η έξοδος αδύνατη σχεδόν, αφού στα περισσότερα ανοίγματα καραδοκούν οι ναζί. Η ομάδα των παρτιζάνων σύντομα διασπάται και το φιλμ παρακολουθεί τις διάφορες μικρότερες ομάδες στην ατέρμονη περιπλάνησή τους στην υπόγεια αυτή κόλαση. Ένας - ένας καταρρέουν με διάφορους τρόπους, χάνονται, πεθαίνουν. Η δεξιοτεχνία του Βάιντα και η βαριά, κλειστοφοβική ατμόσφαιρα που δημιουργεί, κάνουν τον θεατή να συμπάσχει με τους ήρωες, να ανασαίνει θαρρείς τον μολυσμένο αέρα. Παράλληλα όμως ο Βάιντα κάνει και κάτι άλλο: Δείχνοντάς μας από την αρχή, πριν ακόμα κατέβουν εκεί κάτω, αλλά και κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους, τις προσωπικές ιστορίες και σχέσεις αρκετών από τα μέλη της ομάδας, δημιουργεί χαρακτήρες με βάθος και διαφορετικές προσωπικότητες. Έτσι αυτό που παρακολουθούμε είναι το μαρτύριο συγκεκριμένων ανθρώπων και όχι μιας απρόσωπης ομάδας με μέλη για τα οποία δεν ξέρουμε τίποτα. Αυτή η εμπλοκή του προσωπικού στοιχείου κάνει τα πράγματα ακόμα δυσκολότερα για τον θεατή, αφού μπορεί να νοιώσει τη φρίκη του καθενός. Κι αυτή η μείξη προσωπικού στοιχείου και ιστορίας ή - αν προτιμάτε - ανθρώπων που είναι έρμαια της ιστορίας, είναι στοιχείο που θα βρούμε και σε άλλα φιλμ του μεγάλου αυτού δημιουργού.
Από τις πρώτες σκηνές τονίζεται η μεγάλη κόπωση όλων αυτών των ανθρώπων, η οποία φυσικά επιτείνεται μετά την κάθοδο. Οι επαναστάτες της ταινίας δεν έχουν τίποτα το ηρωικό. Είναι, πάνω απ' όλα, άνθρωποι που υποφέρουν και το μόνο που ποθούν είναι να επιστρέψουν όχι σε κάποια ιδανική κοινωνία, αλλά στην κοινότοπη καθημερινότητά τους, στο σπίτι τους, που γι' αυτούς φαντάζουν κυριολεκτικά σαν παράδεισος. Αυτό που πετυχαίνει λοιπόν ο Βάιντα νομίζω, είναι να κάνει πάνω απ' όλα μια απίστευτη αντιπολεμική ταινία. Αυτό που σιχαίνεσαι είναι ο πόλεμος, η καταστροφή, η αβάσταχτη κούραση. Μέσα σ' αυτή την κόλαση ο διαχωρισμός καλών - κακών, εξεγερμένων και κατακτητών, περνά σε δεύτερη μοίρα. Το κυρίαρχο στοιχείο είναι η φρίκη.
Θεωρώ το "Kanal" ένα αριστούργημα, το οποίο ωστόσο - προσοχή - δύσκολα βλέπεται. Αν το δείτε θα νοιώσετε πραγματικά σα να έχετε φάει γροθιά στο στομάχι. Ο συνδυασμός κλειστοφοβικότητας και απόλυτα απελπισμένης οπτικής είναι νομίζω αυτό που μας κάνει να νοιώσουμε έτσι. Προσπαθείστε το. Πριν την κάθοδό σας όμως στις αβύσους της ταινίας, πάρτε όσο πιο βαθιές ανάσες μπορείτε. Θα σας χρειαστούν εκεί κάτω.