ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ;
Ετικέτες "Pig" (2011), Barrial Henry
Ετικέτες "John Carter" (2012), Stanton Andrew
Ετικέτες "Secret of Kells (the)" (2009), Moore Tomm, Twomey Nora
Το φιλμ "The Grey" (2011) του Joe Carnahan είναι ένα αρχετυπικό δείγμα ταινίας που αναφέρεται στον αγώνα για επιβίωση κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες: Ένα αεροπλάνο που μεταφέρει άντρες - οι περισσότεροι όχι ό,τι καλύτερο υπάρχει - σε μια απομακρυσμένη βάση στην Αλάσκα συντρίβεται στο πουθενά. Οι επιζήσαντες καλούνται να επιβιώσουν με οποιοδήποτε τρόπο από τις φοβερές, πολύ υπό το μηδέν θερμοκρασίες, τις άγριες χιονοθύελες και κυρίως από τους πεινασμένους λύκους που επιτίθενται από παντού. Ανάμεσά τους και ο σκληροτράχηλος ήρωας, που προσπαθεί να ξεχάσει την προηγούμενη ζωή του και να γιατρέψει τις πληγές του. Η ταινία βασίζεται στην ηθοποιϊα του Λίαμ Νίσον σε έναν από τους εντυπωσιακότερους ρόλους του. Αυτό όμως που κυρίως εκτίμησα είναι ότι είναι ένα φιλμ που "δεν χαρίζει κάστανα". Παρά το ότι βρισκόμαστε στο Χόλιγουντ, πρόκειται για μια απο τις μάλλον σπάνιες περιπτώσεις όπου δεν γίνονται παραχωρήσεις, δεν υπάρχουν ηρωισμοί ή έστω υπερβολικοί ηρωισμοί, δεν κάνουν τα στραβά μάτια για να πετύχουν καλύτερη καριέρα στα ταμεία. Τα πράγματα δίνονται ωμά, όπως μάλλον θα συνέβαιναν σε μια παρόμοια περίπτωση σε μια αποστολή η οποία τυχαίνει να αποτελείται από κανονικούς ανθρώπους και στην οποία δεν συμμετέχει ο Σούπερμαν ή κάτι τέτοιο. Αυτή η σκληρότητα, οι αληθινές καταστάσεις, είναι που ξεχωρίζουν την ταινία από άλλες παρόμοιες. Παράλληλα δίνονται με αρκετά καλό κατά τη γνώμη μου τρόπο τα ψυχολογικά πορτρέτα όσων επιβίωσαν της πτώσης, με κάποιες αποκαλύψεις άλλων όψεων του αρχικά σκληρού, μονοδιάστατου χαρακτήρα τους, με κάμποσες μάλιστα ανατροπές. Και κυρίως, βέβαια, σκιαγραφείται το ψυχολογικό πορτρέτο του βασικού ήρωα. Ο χαρακτήρας του, σκληροτράχηλος, μοναχικός, συχνά αυτάρκης, αποκαλύπτεται ταυτόχρονα ότι διαθέτει μια τρυφερή πτυχή και ένα ανοιχτό τραύμα που πασχίζει να επουλώσει. Αυτό που κυριαρχει βέβαια απ' την αρχή ως το τέλος είναι η φύση, το άγριο, αφιλόξενο τοπίο. Μια φύση πανέμορφη, αλλά και τρομαχτική, γεμάτη κινδύνους, μπροστά στην οποία ο άνθρωπος μοιάζει πολύ μικρός και ανήμπορος, εκμηδενισμένος ουσιαστικά. Η ανελέητη δύναμή της είναι κάτι που πολύ συχνά λησμονούμε στο προστατευμένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Θα το χαρακτήριζα "φιλοσοφικό" φιλμ επιβίωσης, δίχως αυτό να σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι στερείται σασπένς, ότι μπορεί να κουράσει τον θεατή. Κάθε άλλο. Όσο για το δυνατό τέλος, μάλλον επιβεβαιώνει όσα έγραψα παραπάνω. Συνολικά το θεωρώ ευχάριστη έκπληξη, κυρίως εξ αιτίας της έλλειψης παραχωρήσεων προς το box office που προανέφερα. Αλλά και ένα φιλμ που πιστεύω ότι θα καθηλώσει τον θεατή. Με μένα τουλάχιστον τα κατάφερε.
Ετικέτες "The Grey" (2011), Carnahan Joe
Ετικέτες "Thirteenth Floor (the)" (1999), Rusnak Josef
Στη δεκαετία του 60 και κυρίως του 70 οι ιταλοί ανέπτυξαν ένα στιλ σινεμά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που άλλοι το θεωρούν απόλυτα καλτ και άλλοι το μισούν. Μάλιστα το στιλ αυτό διαπέρασε διάφορα είδη: Το γουέστερν (το λεγόμενο σπαγγέτι), τις ταινίες τρόμου, τα αστυνομικά... Ωστόσο τα χαρακτηριστικά είναι κοινά: Το βάρος πέφτει εξ ολοκλήρου σχεδόν στην εικόνα, στη σκηνοθεσία, η οποία είναι εντυπωσιακή και συχνά ευφάνταστη, ενώ το σενάριο, πρόχειρο, με κενά και κάθε λογής "τρύπες", μπορεί ενίοτε να φτάσει στα όρια του γελοίου. Το ίδιο και οι ηθοποιίες. Προφανώς, όπως παντού, οι εξαιρέσεις υπάρχουν, προσπαθώ όμως να περιγράψω τον γενικό κανόνα. Ο "Keoma" του Enzo G. Castellari γυρίζεται το 1976 και θεωρείται το τελευταίο ίσως μεγάλο σπαγγέτι. Στη συνέχεια το είδος παρακμάζει. Φέρει όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέραμε, οπότε αποτελεί τυπικό παράδειγμα. Ο μοναχικός ήρωας είναι μισός λευκός μισός ινδιάνος και επιστρέφει μετά από καιρό στο χωριό του, το οποίο (κοινό σύνηθες στοιχείο με τα αμερικάνικα γουέστερν) λυμαίνεται ένας κτηματίας με τον ιδιωτικό στρατό του, στον οποίο έχουν προσχωρήσει και τα τρία ετε(ροθαλή αδέλφια του Κεόμα, τα οποία τον μισούν ως μιγά (κριτική του ρατσισμού υπάρχει και σε άλλα σημεία της ταινίας). Από εδώ και πέρα οι συγκρούσεις και η δράση θα είναι συνεχείς. Η εικόνα και η σκηνοθεσία είναι συχνά εντυπωσιακές. Προσεγμένα πλάνα, αχανή τοπία, άνεμος που φυσά ανάμεσα σε μισοερειπωμένα σπίτια κινώντας κουρέλια, απίστευτα πεσίματα (συχνά αστεία) όσων πυροβολούνται, βιβλικές αναφορές στη σκηνή της περίπου σταύρωσης του ήρωα, μουσική και τραγούδια που σχολιάζουν τη δράση και διαπερνούν την ταινία, φλας μπακ τα όποία παρακολουθεί ο ενήλικος ήρωας μπαίνοντας ο ίδιος μέσα στη σκηνή, μια γριά που συμβολίζει τη μοίρα και εμφανίζεται συνεχώς συνομιλώντας μόνο μ' αυτόν... Ταυτόχρονα το σενάριο μπάζει από παντού. Δεν ξέρουμε γιατί ο κακός κτηματίας αρνείται να παραγγείλει φάρμακα για το μολυσμένο χωριό, δεν ξέρουμε γιατί οι κακοί δεν σκοτώνουν τον ήρωα ενώ έχουν την ευκαιρία, αλλά στήνουν ατμοσφαιρικές μονομαχίες, δεν ξέρουμε πώς ο Κεόμα μπαινοβγαίνει τόσο άνετα στο αποκλεισμένο χωριό και πολλά άλλα τέτοια. Ο Φράνκο Νέρο, κλασικός ερμηνευτής των σπαγγέτι, ξεστομίζει διαρκώς αμπελοφιλοσοφίες περί μοίρας, ελευθερίας, ανάγκης να γνωρίσει τον εαυτό του και άλλα τέτοια και, φυσικά, με τη μία καθαρίζει πεντ' έξη κακούς καθότι απίστευτα γρήγορος στο πιστόλι, ενώ ο ίδιος δεν πεθαίνει με τίποτα. Αν είστε λάτρης της εικόνας (και μόνο) θα απολαύσετε την ταινία, που θεωρείται κλασική στο συγκεκριμένο είδος. Αν όχι, μάλλον θα χαμογελάσετε σε κάμποσα σημεία. Πάντως την Όλγα Καρλάτου θα τη θαυμάσετε οπωσδήποτε αφού κρατά το βασικό γυναικείο ρόλο και μάλιστα γεννά εν μέσω σφαγής γύρω της, σφαγής κατά την οποία ακούγονται μόνο οι κραυγές πόνου του τοκετού σε ένα από τα αρκετά σκηνοθετικά ευρήματα του φιλμ. Όσο για το τέλος, το χάπι εντ συχνά δεν ήταν το φόρτε των ιταλών...
Ετικέτες "Keoma" (1976), Castellari Enzo
Ετικέτες "Tinker Tailor Soldier Spy" (2011), Alfredson Tomas
Ελάχιστες ταινίες από την Τυνησία έχω δει. Η "Cinecitta" του 2008 γυρίστηκε από τον Ibrahim Letaief και για μένα αποτέλεσε μια αρκετά ευχάριστη έκπληξη. Όχι ότι τη θεωρώ κανενα αριστούργημα, αλλά είναι νομίζω μια πολύ διασκεδαστική ταινία, η οποία μάλιστα διαθέτει και μια απροσδόκητα έντονη κινηματογραφοφιλία. Το ίδιο το στόρι της άλλωστε παραπέμπει εκεί: Μια ομάδα αποτελούμενη από ένα σεναριογράφο, σκηνοθέτη και "εγκέφαλο" της παρέας, έναν παραγωγό και ένα διευθυντή φωτογραφίας, μετά την άρνηση του αντίστοιχου τυνησιακού "Κέντρου Κινηματογράφου" να επιχορηγήσει την ταινία τους, αποφασίζει να ληστέψει μια τράπεζα για να βρει τα απαραίτητα κεφάλαια! Η ληστεία πραγματοποιείται στα πρώτα δύο - τρία λεπτά του φιλμ. Οι επιπλοκές όμως, το σασπένς και οι πλάκες αρχίζουν μετά την επιτυχή της έκβαση... Πάνω σ' αυτή την πρωτότυπη ιδέα στήνεται μια κωμωδία που, εκτός από το διαρκές σασπένς που προείπαμε, βασίζεται και πάνω στις συνεχείς κινηματογραφοφιλικές αναφορές. Εκτός της ίδιας της κεντρικής πρωταγωνιστικής ομάδας και των σχεδίων της για το φιλμ που πρόκειται να γυρίσει, από την οθόνη θα παρελάσουν οι "κακοί" που είναι μια απομίμηση των Blues Brothers, μια ηλικιωμένη κυρία που έχει μείνει στην εποχή της ιταλικής Cinecitta και θέλει να πραγματοποιήσει το όνειρο της ζωής της, να γίνει δηλαδή σταρ, αφού θεωρεί τον εαυτό της πολύ ανώτερο της Κλαούντια Καρντινάλε, ένας ηθοποιός που μιμείται άλλοτε έναν επιθεωρητή βγαλμένο από φιλμ νουάρ, άλλοτε έναν φανατικό ισλαμιστή κλπ. Και φυσικά οι ατάκες - αναφορές δίνουν και παίρνουν καθ' όλη τη διάρκεια του φιλμ, καθώς και οι αστείες συζητήσεις από τους ήρωες για υπαρκτές ταινίες του σινεμά - του αμερικάνικου κυρίως. Εντύπωση ακόμα θα προκαλέσει σε έναν μη γνώστη του αραβικού κόσμου το πόσο σύγχρονη μοιάζει η Τύνιδα. Οι γυναίκες φοράνε μίνι, τα κτίρια είναι αρκετά σύγχρονα, οι ήρωες ενημερωμένοι σινεφίλ, κελεμπίες ή μαντήλες δεν υπάρχουν ούτε για δείγμα. Η ταινία θα μπορούσε κάλλιστα να διαδραματίζεται σε οποιαδήποτε σύγχρονη δυτική πόλη, δίχως να αλλάξει σχεδόν τίποτα από τα τεκταινόμενα. Αυτά για να μη νομίζουν αυθαίρετα μερικοί ότι οποιαδήποτε μουσουλμανική κοινωνία ταυτίζεται με τη στερεότυπη ισλαμοφοβική δυτική εικόνα περί "φανατικού και καθυστερημένου Ισλαμ" και άλλων σχετικών. Είπα ότι δεν το θεωρώ αριστούργημα, το βρήκα όμως διασκεδαστικό, "έπαιξα" προσπαθώντας να εντοπίσω όσο το δυνατόν περισσότερες αναφορές και, τέλος πάντων, διασκέδασα όσο θα διασκέδαζε ο μέσος θεατής βλέποντας μια συμπαθητική αμερικάνικη κωμωδία. Που, επιπλέον, διαθέτει και πρωτότυπη κεντρική ιδέα, πράγμα που συχνότατα πλέον στερούνται οι αμερικάνικες αντίστοιχες. Αφείστε που το φιλμ κλείνει με μια εμφάνιση - αληθινή πιθανότατα - των συντελεστών στο Φεστιβάλ των Καννών, για να ολοκληρωθεί το παιχνίδι της ταινίας μέσα στην ταινία.
Ετικέτες "Cinecitta" (2008), Letaief Ibrahim
Ετικέτες "L" (2012), Makridis Babis
Ετικέτες "Hook" (1991), Spielberg Steven
Τελικά νομίζω ότι ο Φίλιππος Τσίτος είναι μια αξιόλογη περίπτωση για το ελληνικό σινεμά. Μετά την «Ακαδημία Πλάτωνος» γυρίζει το 2012 τον «Άδικο Κόσμο» και επιβεβαιώνει κατά τη γνώμη μου τις αρετές του προηγούμενου φιλμ, διατηρώντας μάλιστα το προσωπικό του στιλ. Ένα στιλ που θα το χαρακτήριζα χαμηλότονο, ευαίσθητο, ανθρώπινο, που κοιτά με συμπάθεια τον συνηθισμένο άνθρωπο ενώ αφηγείται καθημερινές ιστορίες.
Ο ήρωας είναι ένας μοναχικός μπάτσος, προανακριτής μάλιστα, που κάποια στιγμή, διαπιστώνοντας ότι ο κόσμος βασίζεται στην αδικία, αποφασίζει να πάψει πια να κάνει τη δουλειά του, δηλαδή να μην ασχολείται με τους φακέλους που του φέρνουν και να διώχνει τους ύποπτους, μια που αυτοί δεν είναι παρά «ο τελευταίος τροχός της αμάξης», αφού οι μεγάλοι εγκληματίες μένουν πάντοτε ατιμώρητοι. Τότε όμως εμπλέκεται σε μια ακούσια ανθρωποκτονία, γνωρίζει και μια κυνική καθαρίστρια, εμπλεγμένη κι αυτή με την υπόθεση, και τα πράγματα περιπλέκονται.
Ίσως κάποιοι να απογοητευτούν από αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «έλλειψη δράσης». Είναι αυτό το χαμηλότονο ύφος που σας έλεγα πριν, αυτό το απόλυτα καθημερινό που κυριαρχεί. Η πόλη είναι η πόλη, άσχημη, όπως ακριβώς τη ξέρουμε, τα διαμερίσματα των συνηθισμένων ανθρώπων το ίδιο, όπως και οι χώροι δουλειάς. Αυτό όμως κάνει τα πράγματα πολύ περισσότερο οικεία και, τελικά, νοιώθουμε ότι όλο αυτό μας αφορά. Υπάρχει βέβαια και κάποιο χιούμορ, διακριτικό κι αυτό, υπόγειο, συχνά πικρό. Οι ήρωες βρίσκονται πολύ μακριά από σχηματικούς διαχωρισμούς «καλών» και «κακών», είναι δηλαδή όπως ακριβώς και στην πραγματική ζωή, ένα μείγμα απ’ όλα αυτά, με θετικές και αρνητικές πλευρές. Ο Τσίτος τους κοιτά με συμπάθεια, με ανθρωπιά.
Όσο για την καθημερινότητα, που κυριαρχεί όπως είπαμε, είναι γκρίζα, μίζερη θα μπορούσαμε να πούμε, η μοναξιά είναι πανταχού παρούσα. Οι ήρωες αναζητούν την ανθρώπινη επαφή, οι ίδιοι όμως δεν το ξέρουν καν, καθώς είναι εθισμένοι στην άχρωμη ρουτίνα τους. Αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα με τους περισσότερους ανθρώπους των πόλεων;
Απαραίτητη τέλος νομίζω ότι είναι και μια αναφορά στον πολύ καλό Καφετζόπουλο, που είναι απόλυτα πειστικός στο ρόλο του.
Οπότε, όπως καταλαβαίνετε, θα περιμένω και την επόμενη δουλειά ενός σκηνοθέτη αθόρυβου μεν, αλλά αποτελεσματικού και καίριου. Παρατηρώντας γενικότερα για μια ακόμα φορά ότι το ελληνικό σινεμά νομίζω ότι επιτέλους έχει πάρει τα πάνω του τα τελευταία χρόνια και, ευτυχώς, το φαινόμενο αυτό δείχνει να έχει διάρκεια.
Ετικέτες «Άδικος Κόσμος» (2012), Tsitos Philippos
Ετικέτες "Teza" (2008), Gerima Haile
Ο Stephen Frears είναι ένας σκηνοθέτης που ανήκει στην κατηγορία των δημιουργών των οποίων το στιλ είναι η... έλλειψη στιλ. Κοινώς δεν ξέρεις ποτέ τι μπορεί να είναι η επόμενη ταινία του. Από ταινία εποχής μέχρι αστυνομικό, από τολμηρά κοινωνική μέχρι βιογραφία, από τρόμου μέχρι κομεντί (ο Σόντεμπεργκ είναι ένα άλλο παράδειγμα τέτοιου σκηνοθέτη που μου έρχεται πρόχειρα στο μυαλό). Ωστόσο οι περισσότερες ταινίες του μ' αρέσουν πολύ - αν και έχει κάνει και κάποια αδιάφορα φιλμ. Το 1992 γυρίζει το "Accidental Hero" (Ήρωας Κατά Λάθος), μια καυστική σάτιρα που προσωπικά είναι από τις αγαπημένες μου, παρά τις κάποιες σχηματικές καταστάσεις που περιέχει, με έναν εξαιρετικό Ντάστιν Χόφμαν και, από κοντά, τον Άντι Γκαρσία στους βασικούς ρόλους. Ένας απατεώνας και καθόλου συμπαθής τύπος, σώζει με κίνδυνο της ζωής του τους εγκλωβισμένους επιβάτες ενός αεροπλάνου που κατέπεσε μπροστά στα έκθαμβα μάτια του. Αντί να γίνει όμως ήρωας στα αδηφάγα μίντια, τη δόξα και το χρήμα καρπώνεται ένας συμπαθής άστεγος που έτυχε να βρεθεί την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο σημείο. Πάνω σ΄αυτόν τον καμβά ο Φρίαρς στήνει μια καυστικότατη σάτιρα που κατά τη γνώμη μου λειτουργεί σε πολλά επίπεδα, εκτός του ότι είναι από μόνη της, έστω και αν αφαιρέσεις τα "νοήματα", απολαυστικότατη (όλα τα λεφτά ο Χόφμαν σαν μίζερος, γκρινιάρης, δίχως αρχές μικροαπατεώνας). Θα εστιάσω την προσοχή μου σε δύο απ' αυτά: Πρώτα πρώτα είναι μια ανελέητη κριτική των μίντια και ιδιαίτερα της τηλεόρασης. Αδίστακτα, δίχως να νοιάζονται για την όποια ηθική ή για την αλήθεια, ενδιαφέρονται πρώτιστα για την ακροαματικότητα και τα λεφτά που αυτή συνεπάγεται και για τίποτα άλλο. Θα κατασκευάσουν έναν ήρωα επειδή αυτό φέρνει τηλεθέαση και θα διαιωνίζουν χαμηλότατης ποιότητας εκπομπές γύρω απ' αυτόν επειδή προφανώς αυτό το θέμα πουλάει σε εκατομμύρια εθισμένους σε βαθμό ηλιθιότητας θεατές (και εδώ βέβαια τίθεται το παλιό ερώτημα, το οποίο χρειάζεται άλλη συζήτηση από μόνο του, "η κότα έκανε τ' αυγό ή το αυγό την κότα;" Κοινώς, οι τηλεθεατές είναι ηλίθιοι και γι' αυτό τους τρέφουν με τέτοια προγράμματα ή γίνονται ηλίθιοι επειδή τους τρέφουν με τέτοια προγράμματα;). Ταυτόχρονα οι άνθρωποι των μίντια δείχνονται ρηχοί, αλλοτριωμένοι, αδίστακτοι προκειμένου να πουλήσουν το προϊόν τους. Περισσότερο όμως μ' ενδιαφέρει προσωπικά το δεύτερο θέμα που τίθεται στο φιλμ: Το θέμα της φύσης του ηρωισμού. Κυνικά σχεδόν ο Φρίαρς δηλώνει ότι ο ηρωισμός δεν είναι πάντα κάτι σπουδαίο, είναι κάτι που μπορεί κάλλιστα να γίνει "εν βρασμώ", όπως ένας φόνος που μπορεί να γίνει κάτω από συνθήκες ψυχολογικής πίεσης από έναν κατά τα άλλα απόλυτα φυσιολογικό άνθρωπο (και ο νόμος, άλλωστε, θεωρεί επίσημα την "εν βρασμώ" κατάσταση ως ελαφρυντικό). Έτσι ακριβώς λοιπόν μπορεί κάποιος να γίνει "ήρωας κατά λάθος", γιατί σε μια συγκεκριμένη στιγμή, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, βρέθηκε μπροστά σε μια συγκεκριμένη κατάσταση και, δίχως να το σκεφτεί, έκανε ό,τι έκανε. Διότι είναι σαφέστατο ότι, αν στοιχειωδώς το σκεφτόταν, ο κάθε άλλο παρά αλτρουιστής ήρωας του φιλμ θα άφηνε δίχως πολλές ηθικές αναστολές τους ανθρώπους να πεθάνουν. Έτσι οι καθιερωμένες παραδοχές ανατρέπονται πλήρως: Ο ήρωας είναι ένα κάθαρμα και ο σφετεριστής, αυτός που πήρε με πονηριά τη θέση του και τα τεράστια οφέλη της, ένας συμπαθέστατος, γλυκύτατος και γοητευτικός τύπος, με πραγματικά θαυμάσιο χαρακτήρα, ο οποίος επίσης τη συγκεκριμένη στιγμή και κάτω απο συγκεκριμένες συνθήκες είπε ένα μεγάλο ψέμμα και καρπώθηκε όσα δικαιωματικά ανήκαν σε άλλον. Πανέξυπνη ανατροπή, επαναλαμβάνω, που μας λέει πράγματα για τη φύση του ηρωισμού με τα οποία προσωπικά συμφωνώ απόλυτα. Αρκετά φλυάρησα όμως. Όπως είπα και πριν, ακόμα κι αν ξεχάσετε όσα έγραψα - ή δεν συμφωνήσετε μ' αυτά - η ταινία παραμένει μια απολαυστική κωμωδία.
Ετικέτες "Accidental Hero" (1992), Frears Stephen
Ετικέτες "Hugo" (2011), Scorsese Martin