ΜΑΥΡΟΙ ΘΕΟΙ, ΛΕΥΚΟΙ ΔΙΑΒΟΛΟΙ, ΒΑΡΙΑ ΣΥΜΒΟΛΑ

Στις αρχές της δεκαετίας του 60 ένα άλλο "νέο κύμα" ξεσπά στη Βραζιλία, γνωστό σαν novo cinema, με νέους σκηνοθέτες και νέα κινηματογραφική ματιά. Βασικός εκπρόσωπός του ο Glauber Rocha (1939-1981), που γίνεται γνωστός και εκτός των συνόρων της χώρας του.
Το 1964 γυρίζει το ασπρόμαυρο "Μαύρος Θεός, Λευκός Διάβολος" (Deus e o Diabo na Terra do Sol), που λίγα χρόνια μετά θα "συνεχιζόταν" άτυπα με το "Αντόνιο ντας Μόρτες". Σε μια πάμπτωχη, βασανισμένη Βραζιλία στη δεκαετία του 40, ένας εξ ίσου πάμφτωχος αγρότης και η γυναίκα του ακολουθούν δύο επίδοξους ηγέτες: Έναν μαύρο που σχεδόν θεωρεί τον εαυτό του θεό και κηρύσσει την απελευθέρωση από τα δεινά μέσω ενός αυστηρού, σκληρού χριστιανισμού και, στο δεύτερο μέρος, τον τελευταίο των Κανγκασέιρος (ένα είδος ληστών, κάτι σαν τους δικούς μας κλέφτες της τουρκοκρατίας), που κηρύσσει την απελευθέρωση μέσω της ανεξέλεγκτης βίας και της επανάστασης. Ανάμεσα στα πρόσωπα αυτά κινείται η εμβληματική μορφή του Αντόνιο ντας Μόρτες, είδος πληρωμένου δολοφόνου από τους άρχοντες (τους γαιοκτήμονες και τον κλήρο, των οποίων τα προνόμια θίγονται και από τους δύο αντίθετους δρόμους της επανάστασης), που αναλαμβάνει να σκοτώσει πρώτα τον έναν ηγέτη και μετά τον άλλο. Ο ίδιος ο Αντόνιο είναι σύνθετο πρόσωπο, αφού κι αυτός έχει ηθικούς δισταγμούς για την αποστολή του.
Η ταινία είναι πραγματικά φορτωμένη από συμβολισμούς. Σχεδόν κάθε εικόνα της χρειάζεται αποκρυπτογράφηση. Το παίξιμο των ηθοποιών είναι στυλιζαρισμένο, μερικές φορές οι πράξεις τους παράδοξες, ίσως και ακατανόητες. Η δράση "σχολιάζεται" από τα λιτά και τραχειά τραγούδια ενός τυφλού τραγουδιστή, που λειτουργεί σαν ένα είδος χορού. Υπάρχουν αρκετές δυνατές εικόνες, υπάρχει έντονο πάθος και δράμα. Εντύπωση προκαλεί η μίξη χριστιανισμού και επανάστασης και, κυρίως, η μίξη χριστιανισμού και παγανιστικών λατρειών. Αυτό ακριβώς το μίγμα είναι το "κοντομπλέ" της Βραζιλίας, αντίστοιχο με το αϊτινό βουντού ή τις λατρείες της περιοχής της Νέας Ορλεάνης στις ΗΠΑ. Φυσικά κυριαρχεί η έννοια της επανάστασης και, τελικά, νομίζω ότι αυτό που θέλει να πει ο Rocha είναι ότι ο λαός δεν πρέπει να ακολουθεί ηγέτες (και οι δύο της ταινίας βρίσκονται στα όρια της παράνοιας), αλλά να επιλέγει τον δικό του δρόμο για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια.
Διάσημος στην εποχή του, μάλλον ξεχασμένος σήμερα, ο Rocha κάνει ένα ιδιόρυθμο, βαρυφορτωμένο από συμβολισμούς σινεμά και καταδύεται στα μυστηριώδη της καρδιάς της αχανούς χώρας του, που στο φιλμ δεν αποτελείται από τις ζούγκλες που ξέρουμε, αλλά από άνυδρες, αφιλόξενες ερήμους που θυμίζουν το σκηνικό των σπαγγέτι γουέστερν. Άλλωστε έχει επηρεάσει μεταξύ άλλων και τον Λεόνε. Ίσως μας διαφεύγει η σημασία μερικών απ' αυτά που βλέπουμε, ίσως πάλι πολλοί κουραστούν από το βάρος της οπτικής του, συνολικά όμως - και παρά το ότι κάποια πράγματα είναι μάλλον ξεπερασμένα - βρήκα την ταινία γοητευτική.