ΤΟ "ΣΜΑΡΑΓΔΕΝΙΟ ΔΑΣΟΣ": ΜΙΑ ΑΦΕΛΗΣ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΕΞΩΤΙΣΜΟ

Το 1985 ο πολύ ενδιαφέρων κατά τα άλλα John Boorman γυρίζει το “Emerald Forest” (Σμαραγδένιο Δάσος) και κατά τη γνώμη μου… ατυχεί. Για να το πω επιγραμματικά, σπάνια έχω δει ταινία τόσο καλών προθέσεων να δίνεται με τόση αφέλεια, που μερικές φορές καταντά αστεία.
Ο Μπούρμαν θέλει να κάνει ένα παθιασμένο κήρυγμα για τα δάση του Αμαζονίου που χάνονται με εγκληματικά γρήγορους ρυθμούς, πράγμα που θα έχει εφιαλτικές επιπτώσεις σε ολόκληρο τον πλανήτη (ίσως να έχει ήδη, καθώς μέρος της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης της γης πιθανόν οφείλεται σ’ αυτή την αιτία). Πολύ καλά κάνει ο σκηνοθέτης, αν θέλετε τη γνώμη μου. Αλλά το κάνει με τρόπο τόσο απλοϊκό, που μόνο χαμόγελα μπορεί να προκαλέσει.
Νομίζω ότι το φιλμ είναι τυπικό δείγμα για το πώς βλέπει ένας δυτικός τους τροπικούς, τη ζωή των πρωτόγονων, την παρθένα φύση - ή τουλάχιστον, μια μερίδα δυτικών. Η ταινία έχει σα ραχοκοκαλιά την αναζήτηση ενός πατέρα για το χαμένο του γιο, που έχει απαχθεί όταν ήταν μικρός από μια «παρθένα» φυλή ινδιάνων, ανθρώπων δηλαδή που σχεδόν δεν έχουν έρθει σε επαφή με τον δικό μας πολιτισμό. Από τη συνάντηση λοιπόν πατέρα και γιου μέχρι διάφορες επί μέρους λεπτομέρειες, πολλά πράγματα βασίζονται σε συμπτώσεις, πράγμα φυσικά αρνητικό για το σενάριο. Αλλά το χειρότερο για μένα είναι η εντελώς απλοϊκή αντιμετώπιση των πρωτόγονων φυλών. Ο Boorman τις παρουσιάζει να ζουν κυριολεκτικά σε έναν παράδεισο, σε ένα ειδυλλιακό φυσικό περιβάλλον, ώσπου έρχονται οι «κακοί» λευκοί και τα καταστρέφουν όλα. Κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα κατά το ήμισι τουλάχιστον, πλην όμως οι ιθαγενείς ποτέ δεν ζούσαν σ’ έναν «παράδεισο», όπως τους θέλει ένα μέρος της απλοϊκής δυτικής φαντασίας. Η εναρμόνιση με τη φύση και η ομαλή συνύπαρξη μ’ αυτή (αντίθετα με μας που την καταστρέφουμε συστηματικά) δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση «παράδεισος». Οι ασθένειες, τα εχθρικά στοιχεία της φύσης, η κατά καιρούς πείνα, η παντελής έλλειψη κάποιων πραγμάτων που για μας θεωρούνται στοιχειώδη, κάνουν την επιβίωση δύσκολη και, εν πάσει περιπτώσει, κάθε άλλο παρά "παραδεισένια". Και, βέβαια, όλες, μα όλες οι ντόπιες, που περιφέρονται σχεδόν γυμνές, είναι κατά τον Μπούρμαν πανέμορφες. Αν ήταν έτσι, πιστέψτε με, δεν θα με βλέπατε για πολύ ακόμα εδώ. Αλλά όσοι έχουν στοιχειώδη γνώση του πράγματος και έχουν δει και μερικές φωτογραφίες, ξέρουν καλά ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. Δεν θα μπορούσαν να είναι δηλαδή. Αφήστε που στο φιλμ έχουμε «καλές» και «κακές» φυλές (οι τελευταίες φυσικά ανθρωποφάγες έτσι, επειδή το ανθρώπινο κρέας είναι νόστιμο, πράγμα που μάλλον δεν συνέβαινε ποτέ), αφήστε την ευκολία με την οποία δείχνεται ο σαμανισμός, που, μεταξύ άλλων, λύνει και άμεσα πρακτικά προβλήματα, όπως να βρεις τη… διεύθυνση κάποιου σε μια μεγάλη πόλη… Ας μην θυμηθώ κι άλλα καλύτερα.
Μένουν μερικές πολύ όμορφες εικόνες, κάποιο σασπένς που κρατά σχετικά τον θεατή… και οι πανέμορφες γυμνές ινδιάνες, που ίσως αποτελούν καλό λόγο για κάποιους να δουν το φιλμ. Πιστέψτε με, ο Boorman έχει κάνει πολύ πολύ καλύτερα πράγματα.