ΤΟ 1984 ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΙΑΛΤΕΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ

Ο Τζορτζ Όργουελ έγραψε το συγκλονιστικό "1984" το 1948. Αντέστρεψε δηλαδή τα δύο τελευταία νούμερα του έτους. Το 1984, όπως ήταν φυσικό, έγινε και η πιο αξιόλογη προσπάθεια μεταφοράς του εφιαλτικού αυτού βιβλίου στην οθόνη. Αγγλική παραγωγή του Michael Radford, αποτελεί και το κύκνειο άσμα του Ρίτσαρντ Μπάρτον, που πέθανε λίγο μετά.
Αν πρέπει να χαρακτηρίσω με μια λέξη την ταινία, η λέξη αυτή θα ήταν "ζοφερή". Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, εφόσον το φιλμ παραμένει πιστό στο γράμμα και στο πνεύμα του βιβλίου. Φυσικά ο Όργουελ, αριστερός ο ίδιος, έκανε μια αλληγορία του σοβιετικού μοντέλου και ιδιαίτερα του σταλινισμού, που την εποχή αυτή (το 1948 εννοώ) βρισκόταν εν πλήρει ισχύ. Ωστόσο το βιβλίο και η ταινία λειτουργούν πολύ γενικότερα, δίνοντάς μας μια εφιαλτική περιγραφή του ολοκληρωτισμού στην πιο απόλυτη και ακραία του μορφή.
Η ταινία δίνει πολύ παραστατικά το κλίμα. Το μίζερο, στερημένο από κάθε ομορφιά περιβάλλον, τα πανταχού παρόντα ερείπια ενός αέναα συνεχιζόμενου πολέμου (ή υποτιθέμενου πολέμου), η συνεχής καταπίεση, η πλύση εγκεφάλων, οι άνθρωποι ως απόλυτα απρόσωπη μάζα, δίχως απολύτως τίποτα προσωπικό, η κυρίαρχη ομοιομορφία στα σπίτια, στα ρούχα, παντού, η απόλυτη απαγόρευση κάθε ηδονής, ακόμα και του οργασμού και κυρίως οι πανταχού παρούσες οθόνες που λειτουργούν και σαν κάμερες με την κυρίαρχη μορφή του διαβόητου "Μεγάλου Αδελφού", όλα λειτουργούν άψογα στη δημιουργία του ασφυκτικού και ζοφερού κλίματος που αναφέραμε στην αρχή.
Γενικότερα όμως η ταινία (και το βιβλίο φυσικά) προχωρούν ένα βήμα παραπάνω στη διερεύνηση του απόλυτου ολοκληρωτισμού. Στόχος του στυγνού καθεστώτος δεν είναι απλώς να υποτάξει, να κυριαρχήσει με τον φόβο. Στόχος του είναι να κάνει τους απρόσωπους υπηκόους του να πιστεύουν απόλυτα σ' αυτό, ακόμα περισσότερο, να το αγαπούν βαθιά. Το όνειρο δηλαδή κάθε δικτάτορα. Η αντικειμενικότητα, η αλήθεια, παύουν να υπάρχουν. Τη θέση τους παίρνει η αλήθεια του κόμματος, που μπορεί να αλλάζει από μέρα σε μέρα κατά βούληση (τη βούληση του κόμματος φυσικά). Γι' αυτό η ιστορία παραχαράσσεται καθημερινά. Γι' αυτό οι επίσημες ειδήσεις της κάθε μέρας βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τις χτεσινές ή τις προσχτεσινές. Ο τέλειος έλεγχος οφείλει να εξαλείψει τη μνήμη. Ή μάλλον να την κάνει εύπλαστη. Κοινώς, η άνθρωποι δεν έχουν πια ατομικές μνήμες, αλλά τη μνήμη που το καθεστώς επιθυμεί.
Τι απ' αυτά συμβαίνει σήμερα; Πόσο αληθινό είναι το ζοφερό οργουελιανό όραμα; Φυσικά ή εξωτερική εικόνα δεν μοιάζει καθόλου. Παρά τη συγκεκριμένη οικονομική κρίση, μπορούμε σε γενικές γραμμές να μιλάμε για ευμάρεια και όχι για ανέχεια, όπως στο 1984. Ωστόσο το ανατριχιαστικό είναι ότι σήμερα η δυνατότητα πραγματοποίησης όσων περιγράφονται στο φιλμ, που τότε αποτελούσαν καθαρή επιστημονική φαντασία - κυρίως της απόλυτης παρακολούθησης των πάντων - υπάρχει χάρη στην αλματώδη τεχνολογική ανάπτυξη. Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για το πού μπορεί να οδηγήσει αυτό. Θα δούμε.
Μίλησα πολύ για το βιβλίο βέβαια, πράγμα που δεν συνηθίζω. Νομίζω όμως ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση επιτρέπεται, αφού, όπως είπα, η ταινία έχει κατά τη γνώμη μου πιάσει απόλυτα το πνεύμα του βιβλίου. Και επί πλέον, Ρίτσαρντ Μπάρτον και Τζον Χαρτ είναι εξαιρετικοί. Οπότε νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να δει κανείς το φιλμ. Παρά το ότι στο τέλος θα νοιώθει σα να έχει φάει μια γερή γροθιά στο στομάχι...