ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΑ ΤΡΕΝΑ ΝΑ ΠΕΡΝΟΥΝ

Στα μέσα της δεκαετίας του 60 ο τσέχικος κινηματογράφος γνωρίζει μια εκπληκτική άνθηση, που αποτελεί βέβαια μέρος της όλης πολιτικής και πνευματικής άνθησης που έγινε γνωστή σαν "Άνοιξη της Πράγας". Όλο αυτό το ευφορικό κλίμα πνίγηκε βίαια κάτω από τις ερπύστριες των σοβιετικών τανκς, που εισέβαλλαν στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Μέχρι τότε όμως είχαμε απολαύσει τουλάχιστον ορισμένες πολύ καλές ταινίες.
"Ο Άνθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν" (Closely observed trains στα αγγλικά, Ostre sledované vlaky στα τσέχικα) είναι μια αρχετυπική ταινία της εποχής. Γυρίστηκε από τον Jiri Menzel το 1966, είναι ασπρόμαυρη, διασκεδαστική και πικρή μαζί. Σάτιρα της γραφειοκρατίας και της τσέχικης ιδιοσυγκρασίας, απομυθοποίηση κάποιων συμβόλων, καταγραφή των πρώτων εφηβικών ερωτικών σκιρτημάτων και λίγο αντιναζιστική ιστορία, είναι μερικά από τα βασικά της στοιχεία. Και περιέχει και μια τολμηρή για την εποχή σκηνή, με το σφράγισμα των οπισθίων μιας όμορφης δεσποινίδας με τις επίσημες σφραγίδες του σταθμού (και του κράτους), που φυσικά αποτελεί και μια θαυμάσια "αποκαθήλωση" κάποιων ιερών και οσίων.
Ένας έφηβος διορίζεται σε επαρχιακό σιδηροδρομικό σταθμό την εποχή της ναζιστικής κατοχής της Τσεχοσλοβακίας. Επί κεφαλής ένας αβάσταχτα γραφεικράτης και μεγαλόσχημος διευθυντής, δεύτερος τη τάξει ένας αθεράπευτα γυναικάς υπάλληλος. Και πού και πού δέχονται και τις επισκέψεις του παπαρολόγου ναζιστή επιθεωρητή. Ουσιαστικά ελάχιστα πράγματα έχουν να κάνουν εκεί. Έτσι, ο χρόνος που κυλά αργά, οι μεταξύ τους σχέσεις, οι πρώτοι έρωτες του ήρωα (και η αποτυχία του να "φανεί άντρας") δίνονται με χαμηλότονο χιούμορ και ειρωνική διάθεση. Ίσως στην αρχή σας φανεί κάπως αργό, σύντομα όμως πιστεύω ότι μπαίνει κανείς στο κλίμα και τότε η ταινία τον κερδίζει απόλυτα, έως την τελική δραματική κατάληξη.
Νομίζω ότι το φιλμ διατηρεί μέχρι σήμερα τη φρεσκάδα του και γίνεται ένα ντοκουμέντο μιας εποχής που επιχείρησε να ξεφύγει από ένα ασφυκτικό κλίμα και απέτυχε τραγικά, αφού κατέληξε σε άλλα 20 χρόνια καταπίεσης. Αξίζει πάντως να το δει κανείς (μαζί και με αρκετές άλλες τσέχικες ταινίες της εποχής) και σαν απόδειξη ότι κάτω από τη σοβιετική πνευματική δικτατορία, στις χώρες του τότε ανατολικού μπλογκ δεν γυρίζονταν μόνο μονόπλευρα φιλμ σοσιαλιστικού ρεαλισμού με ηρωικούς εργάτες και κακούς κεφαλαιοκράτες. Αντίθετα, υπήρξαν πολλές χαραμάδες φωτός και καθαρού αέρα (και στην Πολωνία και στη Γιουγκοσλαβία μεταξύ άλλων). Το "Closely observed trains" είναι από τα καλύτερα δείγματα.