Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΤΕΡΟΣ "ΕΝΟΙΚΟΣ" ΠΟΥ ΘΑ ΓΝΩΡΙΣΕΤΕ ΠΟΤΕ

Ο Roman Polanski είχε κι άλλη φορά ασχοληθεί με το θέμα της παράνοιας πριν τον "Ένοικο" (Le Locataire) του 1976, στην "Αποστροφή" συγκεκριμένα, που θεωρείται από μερικούς ως η πιστότερη εικόνα της σχιζοφρένειας που αποτυπώθηκε ποτέ στην οθόνη (αλλά και το "Μωρό της Ρόζμαρι" είχε νύξεις για πιθανή παράνοια της ηρωίδας). Στον "Ένοικο" όμως πάει το πράγμα πιο πέρα με πολλούς τρόπους.
Η ταινία περιγράφει το πώς ένας ήσυχος άνθρωπος που νοικιάζει ένα διαμέρισμα σε μια παλιά πολυκατοικία του Παρισιού οδηγείται βαθμιαία στην τρέλα και στο συγκλονιστικό φινάλε. Και συγχρόνως απολαμβάνουμε τον ίδιο τον Πολάνσκι να πρωταγωνιστεί δίπλα σε μια πανέμορφη Ιζαμπέλ Αντζανί. Ωστόσο, πέραν της μελέτης της τρέλας, η ταινία επιδέχεται πολλαπλές άλλες αναγνώσεις και ερμηνείες.
Κυρίως μπορεί να θεωρηθεί ως παραβολή της επίδρασης του ασφυκτικού κοινωνικού περίγυρου πάνω στο άτομο. Είναι, βλέπετε, οι ψυχροί, σα ζόμπι, γείτονες ο καταλύτης που οδηγεί τον ήρωα στην τρέλα. Από την άλλη ο ήρωας αυτός είναι και ο ίδιος πειθήνιος, υποχωρητικός, έτοιμος να θυσιάσει τις επιθυμίες, τον τρόπο ζωής, την προσωπικότητά του τελικά, προκειμένου να γίνει αρεστός στο απρόσωπο, συντηρητικό, καταπιεστικό "σύνολο", αυτό που ορίζει τον περίφημο άχρωμο, άοσμο, δίχως ιδιότητες "μέσο άνθρωπο" (ο οποίος βεβαίως είναι και ιδιαίτερα πουριτανός και έτοιμος να τσακίσει κάθε διαφορετικό προκειμένου να θριαμβεύσει ο δικός του "καθώς πρέπει" τρόπος ζωής). Βέβαια κάποια στιγμή θα κάνει την επανάστασή του (ο ένοικος, εννοώ, όχι ο μέσος άνθρωπος), όταν θα αρνηθεί να υπογράψει για την έξωση μιας άλλης ενοίκου, αλλά θα είναι πια αργά. Η εσωτερική αρρώστια θα έχει προχωρήσει πολύ βαθιά... Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το ότι ο Πολάνσκι δεν σκιαγραφεί ένα θετικό αντίθετο πόλο σε σχέση με τον δειλό ήρωα. Αντίθετα, ο τολμηρός φίλος του, που αψηφά τους γείτονες, την κοινή ησυχία και κάθε κανόνα, παρουσιάζεται σαν η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος σε σχέση με τους καταπιεστικούς γείτονες. Παρουσιάζεται σεν κτήνος, δίχως ίχνος ανθρωπιάς, που είναι έτοιμος να πατήσει σε πτώματα για να ικανοποιηθεί προσωπικά. Οπότε; Ο Πολάνσκι μοιάζει να παραδίδει μαθήματα μισανθρωπίας, καθώς μας δίνει μια ζοφερή εικόνα τόσο του υποταγμένου ανθρωπάκου, όσο και του ακριβώς αντίθετού του, αυτού που δεν υπολογίζει κανέναν πέραν του εαυτού του. Ή μήπως θέλει να μας υποδείξει την ύπαρξη ενός άλλου, τρίτου δρόμου που καλούμαστε να ανακαλύψουμε; Πάντως (δικο μου συμπέρασμα αυτό) νομίζω ότι θεωρεί πως ο φοβισμένος, παθητικός ανθρωπάκος του είναι, κατά κάποιον τρόπο, άξιος της μοίρας του, αφού ποτέ δεν βρήκε το θάρρος να επαναστατήσει.
Παράλληλα, το περίφημο "κοινωνικό σύνολο", γκρίζο, καταθλιπτικό σαν την ίδια την πολυκατοικία, στιγματίζεται ως απόλυτα εχθρικό σε κάθε διαφορετικότητα, καθώς οι νύξεις για ρατσισμό, ομοφοβία και επιθυμία απομόνωσης οποιουδήποτε "δεν μας μοιάζει" είναι σαφέστατες.
Η ταινία, προειδοποιώ, γίνεται ζοφερή όσο προχωρά, στιγμές - στιγμές αγγίζει τα όρια της ταινίας τρόμου, καθώς ο ήρωας βυθίζεται όλο και πιο πολύ στους εφιάλτες και τις παραισθήσεις του. Παρά την σκοτεινιά της όμως, τη βρίσκω από τις δυνατότερες του δημιουργού της και ένα από τα συγκλονιστικότερα σχόλια πάνω σε όσα προαναφέραμε. Και είναι ίσως ευκαιρία να ανακαλύψετε και τον ζωγράφο, συγγραφέα και πολλά άλλα Topor, σε βιβλίο του οποίου βασίζεται.