ΤΟ "ΚΥΜΑ" ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ

Να πω από την αρχή ότι το γερμανικό "Κύμα" (Die Welle, 2008) του Dennis Gansel είναι ενδιαφέρουσα, καλογυρισμένη ταινία που την παρακολουθεί κανείς με κομμένη την ανάσα. Να προσθέσω αμέσως όμως ότι, παρ' όλα αυτά, δεν με έπεισε καθόλου. Για να είμαι ακριβέστερος, τη βρήκα απλοϊκή, έως και αφελή.
Την ιστορία την ξέρετε φαντάζομαι: Ένας καθηγητής που διδάσκει το πολίτευμα της απολυταρχίας στην τάξη του, θέλοντας να δείξει ότι ο φασισμός μπορεί να γιγαντωθεί ακόμα και στη σημερινή, ευημερούσα εποχή μας, αναπαράγει σταδιακά στον μικρόκοσμο της τάξης όλες τις συνθήκες που έφεραν τον ναζισμό... και καταφέρνει να δημιουργήσει, άθελά του, μια κανονική φασιστική οργάνωση, στην οποία συμμετέχουν σχεδόν όλοι πανευτυχείς, δίχως να αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει, και που πολύ γρήγορα ξεφεύγει από τον έλεγχό του.
Τα ενδιαφέρονα σημεία που θίγει το φιλμ (πέραν του ότι είναι, όπως είπαμε, καλογυρισμένο) είναι πολλά: Είναι εντυπωσιακό το ότι η καθαρά φασιστική οργάνωση επιβάλλεται δίχως την παραμικρή ιδεολογία. Δεν υπάρχουν εδώ κακοί εβραίοι ή οιποιοσδήποτε άλλος ρατσισμός (ίσα ίσα που ένα από τα στελέχη είναι τούρκος). Τα αιτήματα θα μπορούσαν κάλλιστα να προέρχονται από την αριστερά: Απέχθεια για την οικονομική ή όποια άλλη ανισότητα (γι' αυτό καλό είναι να φοράμε στολές), απέχθεια για τον καπιταλισμό εν γένει, ακόμα και οικολογικά μηνύματα ("θα συντρίψουμε", λέει ο νέος Φύρερ, "όσους καταστρέφουν και μολύνουν τη φύση" και όλοι από κάτω παραληρούν ενθουσιασμένοι, όπως τότε με τον αληθινό). Τι συμβαίνει λοιπόν; Τα αίτια του φασισμού είναι κυρίως ψυχολογικά, φαίνεται να υποστηρίζει ο Gansel. Η ανάγκη για δύναμη (η οποία βεβαίως εξασφαλίζεται όταν όλοι λειτουργούν ομαδικά, σαν ένα άτομο ή, αν θέλετε, σαν μυρμήγκια), η ανάγκη να ανήκεις κάπου, σε μια οποιαδήποτε ομάδα, η υπόσχεση ότι κάτω από τον ηγέτη και μέσα στην ομοιόμορφη στολή είμαστε όλοι ίσοι και άλλα τέτοια. Όταν αυτά λειτουργούν δεν έχει καμιά σημασία η ιδεολογία. Μπορεί να είναι από ακροδεξιά έως ακροαριστερή, από οικολογική έως ρατσιστική, από σοσιαλιστική έως χριστιανική. Το τι πιστεύεις δεν έχει καμιά σημασία. Σημασία έχει να πιστεύεις κάπου (οπουδήποτε) και να νοιώθεις μέρος της ομάδας!
Πού βρίσκονται όμως οι διαφωνίες μου; Στο ότι η ταινία δεν αποδεικνύει απολύτως τίποτα. Θέλει να μας πει ότι μπορεί ακόμα και σήμερα να υπάρξει φασισμός, δεν το στηρίζει όμως πουθενά. Υποθέτει, υποθέτει λέω, δεν αποδεικνύει, ότι από την πρώτη στιγμή που στην τάξη επιβάλλεται σιδηρά πειθαρχία, έστω και σαν παιχνίδι ("για να δούμε πώς είναι"), όλοι γουστάρουν και τσιμπάνε αμέσως, τους αρέσει. Μετά από αυτή την πρώτη στιγμή, όλα κυλούν πολύ εύκολα ή μάλλον παίρνουν τον κατήφορο ανεπιστρεπτί. Μα, διάβολε, αυτό είναι εντελώς αυθαίρετο. Ποιος είπε δηλαδή ότι όλοι θα τσιμπήσουν με τη μία; Και εντάξει, τσιμπάνε την πρώτη μέρα για χάρη του πειράματος. Όσο όμως το πράγμα χοντραίνει δεν βρίσκεται κανείς (ΟΚ, φεύγουν 2 κοπέλες μόνο) να αντιδράσει, να πει φτάνει μέχρις εδώ και να σηκωθεί να φύγει; Η ιδέα ότι όλοι σχεδόν θα ντοπαριστούν από τη νέα κατάσταση μου φαίνεται παντελώς αστήρικτη. Θα μπορούσε, αφού έτσι κι αλλιώς δεν χρησιμοποιείται κανένα απολύτως επιχείρημα, να συμβεί εντελώς το αντίθετο, να μείνουν δηλαδή δυο - τρεις και όλοι οι άλλοι να πουν ένα μεγαλοπρεπές "χέσε μας" και να αποχωρήσουν. Έτσι, και πάλι δίχως κανένα απολύτως επιχείρημα. Άφείστε πια που όλα αυτά γίνονται σε διάστημα μιας μόνο εβδομάδας (!!!), πράγμα που θεωρώ έως και βλακώδες. Για να γιγαντωθεί ένα τέτοιο "Κύμα" θα χρειαζόντουσαν τουλάχιστον μήνες.
Κρίμα για την τόση αφέλεια, σχηματικότητα και ευκολία. Γιατί, το ξαναείπα, εδώ θίγονται εξαιρετικά ενδιαφέροντα θέματα.