"ΑΙΧΜΑΛΩΤΗ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ" : ΟΤΑΝ ΤΟ ΓΟΥΕΣΤΕΡΝ ΠΑΥΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΗΡΩΙΚΟ

Πολλοί θεωρούν το "The Searchers" ("Η Αιχμάλωτη της Ερήμου") που γύρισε ο John Ford (1894-1973) το 1956 ως το καλύτερο γουέστερν όλων των εποχών. Μερικοί φτάνουν να το θεωρούν ίσως και την καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Μου είναι αδύνατο να αποφανθώ για "την καλύτερη ταινία" ή "το καλύτερο γουέστερν", σίγουρα όμως μιλάμε για ένα αριστούργημα.
Ο Τζον Γουέιν είναι ο μοναχικός βετεράνος του εμφυλίου πολέμου που επιστρέφει στο ράντσο της οικογένειάς του για να μείνει εκεί. Ο αδελφός του έχει παντρευτεί τη γυναίκα που κάποτε αγαπούσε - και που μάλλον εκείνη τον αγαπά ακόμα. Η οικογενειακή γαλήνη όμως θα διακοπεί βίαια από μια επιδρομή ινδιάνων που θα σκοτώσει όσα μέλη της οικογένειας βρίσκονταν στο ράντσο και θα απαγάγει την Ντέμπι, την ανιψιά του ήρωα. Τότε αυτός και ο νεαρός Μάρτιν (που έχει κατά το 1/8 ινδιάνικο αίμα) θα ξεκινήσουν μια αναζήτηση που θα κρατήσει χρόνια, ψάχνοντας να βρουν τον ινδιάνο αρχηγό της επιδρομής και την κοπέλα. Μόνο που δεν είναι καθόλου σίγουρο αν ο ήρωάς μας επιθυμεί να τη σώσει ή να τη σκοτώσει επειδή έχει "ατιμαστεί από τους άγριους"...
Δεν ξέρω αν είναι το πρώτο (σίγουρα ένα από τα πρώτα πάντως) γουέστερν που απομυθοποιεί το γουέστερν. Το τόσο διαδεδομένο κάποτε αυτό είδος ήταν πάνω απ' όλα ηρωικό. Οι καουμπόις ήταν γενναίοι, σκότωναν "βάρβαρους ινδιάνους" ή κακούς κάθε είδους και τα φιλμ αποτελούσαν έναν ύμνο στην αμερικάνικη εποποία της κατάκτησης της Άγριας Δύσης. Εδώ όμως δείχνεται η σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων. Βλέπετε, ο ηρωικός και τίμιος κατά τα άλλα Ίθαν (ο πρωταγωνιστής) είναι ένας απόλυτος ρατσιστής. Το μίσος του για τους ινδιάνους είναι τόσο τυφλό, που θέλει να σκοτώσει ακόμα και την αθώα ανιψια του επειδή - έστω και ακούσια - έχει γίνει γυναίκα του φύλαρχου. Πάνω απ' όλα η φυλετική καθαρότητα των λευκών. Μήπως αυτό θυμίζει σγχρονες απεχθείς πρακτικές φανατικών ισλαμιστών που καταδικάζουν μια κοπέλα επειδή... βιάστηκε; Άλλωστε ο ρατσισμός του φαίνεται ακόμα και σε μια από τις πρώτες σκηνές, πριν ξεσπάσει το δράμα, όταν συναντά μετά από χρόνια τον μιγά (κατά το 1/8 όπως είπαμε) Μάρτιν και του κάνει μια δεικτική παρατήρηση για το πόσο μοιάζει με ινδιάνο τώρα που μεγάλωσε...
Ο ίδιος ο ψυχισμός του ήρωα τίθεται υπό αμφισβήτηση. Πόσο υγιής είναι κάποιος που απαρνιέται τα πάντα και ζει επί χρόνια σα νομάδας μόνο για να δώσει διέξοδο στον τυφλό του φανατισμό; Κάποιος που είναι τόσο δοσμένος στις φοβερές εμμονές του; Άλλωστε και η μέχρι τέλους μοναχικότητά του συνηγορεί σ' αυτό. Ο ρεαλισμός στα "κατορθώματα" του ήρωα απομυθοποιεί κι άλλο τον τυπικό "καλό" πρωταγωνιστή των συνηθισμένων γουέστερν, ενώ το όλο κλίμα του φιλμ είναι πικρό και σκοτεινό..
Η σκηνοθεσία του Φορντ είναι υποδειγματική και χαρακτηρίζεται από λιτότητα. Και πάλι εκμεταλλεύεται στο έπακρο το άγριο, ερημικό τοπίο του Ουέστ που μοιάζει να κυριαρχεί σε αρκετές σκηνές, τη γυμνή έρημο με τους επιβλητικούς κάθετους βράχους, το απόκοσμο περιβάλλον. Κινηματογραφεί βασικές σκηνές μέσα από πόρτε και ανοίγματα κάθε είδους, είτε όταν οι ήρωες μπαίνουν είτε όταν βγαίνουν από κάποιο χώρο, σα να τονίζει τον κλειστό χαρακτήρα τους.
Αυτά είναι λίγες μόνο από τις παρατηρήσεις μου. Θα μπορούσαν να έχουν (και έχουν βεβαίως) γραφτεί δεκάδες σελίδες για την ταινία. Αλλά κι εσείς μπορείτε να επισημάνετε άλλες αρετές της. Το σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος της αθωότητας των γουέστερν, αλλά και στο τέλος του "ηρωικού" παρελθόντος του αμερικάνικου θαύματος. Οπότε είτε μιλώντας κινηματογραφικά είτε σεναριακά μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την ταινία ως αριστούργημα.