8 1/2 ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

Φυσικά το "8 1/2" του Federico Fellini (1920-1993), που ο μεγάλος σκηνοθέτης γύρισε το 1963, είναι μια μυθική ταινία. Έχουν γραφτεί τα πάντα γι' αυτή και δεν νομίζω ότι έχει κανένα νόημα να πω κι άλλα ούτε θεωρώ ότι θα προσθέσω κάτι. Ωστόσο, μια που την ξαναείδα πρόσφατα, είπα να γράψω ένα κειμενάκι.
Πολλοί τη θεωρούν "το τέλος του αφηγηματικού σινεμά". Θα συμφωνήσω σε γενικές γραμμές. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που γινόταν κάτι τέτοιο, αλλά εδώ έγινε με τόση μαεστρία, με τόσο έξυπνο και ευχάριστο τρόπο, ώστε μια στα όρια του πειραματικού ταινία να μπορεί να κρατά τον θεατή και να αρέσει σε πολλές και διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων κι όχι μόνο σε όσους σταθερά υποστηρίζουν την avant garde.
Τι είναι λοιπόν το "8 1/2"; Η ιστορία του είναι απόλυτα απλή και μινιμαλιστική. Τίποτα το σπουδαίο. Ένας διάσημος σκηνοθέτης χάνει την έμπνευσή του ενώ ετοιμάζεται να γυρίσει μια ταινία - και μάλιστα υπερπαραγωγή, της οποίας τα πολυέξοδα σκηνικά είναι ήδη έτοιμα. Γύρω του μπλέκονται κάποιες προσωπικές ιστορίες - ερωτικές κυρίως - και ένα ετερόκλητο πλήθος από κάθε λογής ανθρώπους του σινεμά, διανοούμενους, κοσμικούς και ό,τι άλλο φαννταστείτε κινείται ακατάπαυστα γύρω του, τον περικυκλώνει, συχνά τον πνίγει. Και φυσικά - άστατος χαρακτήρας γαρ - διχάζεται ανάμεσα σε γυναίκα και ερωμένη. Ουσιαστικά τίποτα το συγκλονιστικό δεν συμβαίνει και η όποια έννοια του σασπένς απουσιάζει. Και παρ' όλ' αυτά...
Και γιατί είναι πιθανόν το "τέλος του αφηγηματικού σινεμά"; Γιατί ο Φ. αφηγείται τη απλή αυτή ιστορία με έναν ιδιοφυή, ανεπανάληπτο τρόπο. Η αφήγηση δεν είναι ποτέ γραμμική. Όσα συμβαίνουν διασπώνται σε πολλά επίπεδα. Άλλοτε παρακολουθούμε το τώρα, την προετοιμασία του φιλμ ή την ταραγμένη προσωπική του ζωή με τα αδιέξοδά της. Άλλοτε εμφανίζονται οι παιδικές αναμνήσεις του σκηνοθέτη (του ήρωα του φιλμ, αλλά και του ίδιου του Φελίνι). Κι άλλοτε πάλι το πάνω χέρι παίρνουν οι φαντασιώσεις, τα όνειρα ή οι ονειροπολήσεις του ήρωα. Όλα αυτά μπλέκονται αξεδιάλυτα, γλιστάνε το ένα μέσα στο άλλο, ο φελινικός σουρεαλισμός συνυπάρχει με τον ρεαλισμό, το πέρασμα από τη μια κατάσταση στην άλλη γίνεται απροειδοποίητα, σαν απλή συνέχεια αυτού που βλέπαμε δευτερόλεπτα πριν. Έτσι δημιουργείται ένα γοητευτικό κράμα του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις.
Η εκπληκτική πολυπλοκότητα όμως της ταινίας έγκειται και αλλού: Είναι πάμπολλα και σημαντικότατα τα θέματα που θίγονται σ' αυτή, μέσα απ' όλο αυτό το παιχνίδι. Δεν έχει νόημα να αναλυθεί το καθένα. Θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο βιβλίο. Αναφέρω όμως ενδεικτικά το πρόβλημα της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της έμπνευσης του καλλιτέχνη, τον έρωτα και το ξέφτισμά του, την αιώνια πάλη των δύο φύλων, την ανδρική ιδιοσυγκρασία (ο άντρας εδώ παρουσιάζεται συχνά σαν φαλλοκράτης αλλά και αιώνιο παιδί που αρνείται να μεγαλώσει ταυτόχρονα), τη θρησκεία και την εκκλησία, τον καθοριστικό ρόλο της παιδικής ηλικίας και των αναμνήσεων στη ζωή μας, τη σχέση του βιώματος με την καλλιτεχνική δημιουργία, το ρόλο της κριτικής και τελικά το ίδιο το σινεμά, το φτιάξιμο μιας ταινίας, τη θέση του σκηνοθέτη που πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα σε χίλες δυο απόψεις και ανθρώπους. Πιστέψτε με, αυτά είναι μόνο (;) όσα μου έρχονται τώρα στο μυαλό. Νομίζω ότι ο κάθε θεατής μπορεί να βρει κι άλλα, διαφορετικά, στοιχεία, σχόλια και αναφορές που τον αφορούν.
Αυτά τα απίστευτα πολλά επίπεδα ανάγνωσης είναι που κάνουν τόσο μεγάλη την ταινία - και κάνουν όπως είπαμε τον θεατή να ανακαλύπτει και να αγαπά ό,τι θέλει σ' αυτή. Ίσως μάλιστα να είναι η πιο πολυεπίπεδη ταινία που έχω δει ποτέ. Φανταστείτε τώρα όλα αυτά συνοδευμένα από τις θαυμάσιες εικόνες του Φελίνι, την οπτική φαντασία του οποίου ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, τα απίστευτα και αξέχαστα πρόσωπα πολλών από τους ηθοποιούς που επιλέγει, το κράμα χλιδής, νοσταλγικότητας και γλυκιάς παρακμής που χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του, την υπέροχη, νοσταλγική μουσική του Νίνο Ρότα και πολλά άλλα που δεν μπορώ να σκεφτώ τώρα... και έχετε μπροστά σας ένα αριστούργημα της ιστορίας του κινηματογράφου.
Αν δεν το έχετε δει προσπαθείστε το. Ακόμα κι αν αντιπαθείτε αυτό που λέμε αβάν γκαρντ.