ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ, ΕΦΙΑΛΤΙΚΟΣ ΣΠΑΡΑΓΜΟΣ

Η "Ψυχή Βαθιά" του Παντελή Βούλγαρη έχει ήδη ξεσηκώσει κάποιες αντιδράσεις και έχει επίσης κόψει αρκετά εισιτήρια. Το ΚΚΕ και το ΛΑΟΣ ενοχλήθηκαν και οι κριτικοί ήταν μάλλον χλιαροί. Εμένα πάλι μάλλον μου άρεσε, αλλά έχω και κάποιες αντιρρήσεις. Όχι πάντως αυτές του ΚΚΕ και (αυτό μας έλειπε) καθόλου, μα καθόλου αυτές του Άντωνι και της παρέας του.
Η ταινία βλέπει τον τραγικό ελληνικό εμφύλιο από την ανθρώπινη και όχι από την ιστορική του πλευρά. Την ενδιαφέρει κυρίως η κόλαση, η φρίκη του πολέμου και μάλιστα ενός εμφυλίου πολέμου, που, ως γνωστόν, είναι χειρότερος. Οπότε κατά βάση είναι κυρίως μια αντιπολεμική ταινία. Όντως θα μπορούσε να μην είναι ο ελληνικός εμφύλιος, αλλά ένας οποιοσδήποτε εμφύλιος πόλεμος, σε οποιαδήποτε εποχή. Αυτό ερμηνεύτηκε από μερικούς κριτικούς ως "έλλειψη βάθους". Έλλειψη ιστορικού βάθους, ναι, αλλά ήταν νομίζω εξ αρχής επιλογή του σκηνοθέτη να μη μιλήσει για το ιστορικό πλαίσιο, για το ποιος έφταιγε, το ποιος και γιατί το ξεκίνησε, για τις βαθύτερες αιτίες, αλλά, όπως είπαμε, να δει την ανθρώπινη, συναισθηματική πλευρά της τραγωδίας. Προσωπικά πιστεύω ότι αυτό είναι δικαίωμα του σκηνοθέτη (του κάθε σκηνοθέτη) και εφ' όσον αυτό είναι σαφές δεν μπορεί να κατηγορείται. Πρόκειται για σνειδητή επιλογή.
Αν τώρα, καλώς ή κακώς, κάνεις αυτή την επιλογή, είναι λογική συνέπεια να κρατήσεις ίσες αποστάσεις από τα αντιμαχόμενα μέρη. Διότι προφανώς η φρίκη και η τραγωδία μοιράζονται απλόχερα και στις δύο πλευρές και, σε ανθρώπινο επίπεδο, υπάρχει μόνο δυστυχία. Σε επίπεδο απλού στρατιώτη παύουν να υπάρχουν θύτες και θύματα. Μόνο θύματα. Σε επίπεδο εξουσίας βέβαια και ηγετικών ομάδων και συμφερόντων, τα πράγματα αλλάζουν. Αλλά το φιλμ δεν θέλησε να ασχοληθεί μ' αυτό. Αν και δείχνει ξεκάθαρα το βρώμικο ρόλο των αμερικάνων (για μια ακόμα φορά), που και κουμάντο έκαναν και Ναπάλμ δοκίμασαν για πρώτη φορά παγκοσμίως στο Γράμμο. Έτσι λοιόν ο σκηνοθέτης κάνει εμφανώς τα πάντα να κρατήσει ίσες αποστάσεις. Όλα είναι μοιρασμένα. Και η φρίκη (γιατί το φιλμ συχνά γίνεται σκληρό, έως και δυσβάσταχτο), και οι ελάχιστες, σύντομες χαρές, ακόμα και ο χρόνος που αφιερώνεται σε κάθε πλευρά.
Βλέποντάς το λοιπόν από τη σκοπιά αυτή, το βρήκα καλογυρισμένο. Κρατά τον θεατή και καταφέρνει σε πολλά σημεία να τον συγκινήσει. Γενικά το θεωρώ καλή ταινία. Αυτή όμως η περί συγκίνησης παρατήρηση είναι και η αντίρρησή μου. Ναι, είναι συγκινητικό (και καλά κάνει, είναι τέτοιο το θέμα του, είναι και τα δυο αδέλφια - παιδιά σχεδόν - που πολεμούν σε αντίθετα στρατόπεδα), αλλά βρήκα ότι παραείναι συγκινητικό. Είναι σαν να πάσχει από ένα διαρκές συναισθηματικό overdose, σα να πασχίζει διαρκώς να σε κάνει να βουρκώσεις. Και επειδή ο Βούλγαρης είναι έμπειρος σκηνοθέτης, μερικές φορές τα καταφέρνει. Εκτός του υπερβολικού συναισθηματισμού, η άλλη μου ένσταση είναι στην ηθοποιία. Όχι όλων, αλλά πολλοί από τους ήρωες μιλάνε σα να απαγγέλουν σχολικό ποίημα. Δεν μιλάω για τις ατάκες που λένε, αλλά για το πώς τις λένε. Εδώ νομίζω ότι ο Βούλγαρης έχει χάσει κάμποσες φορές το παιχνίδι.
Όσο για την ανοιχτά συμφιλιωτική θέση του, επιτρέψτε μου να μην πάρω θέση. Είναι όπως το βλέπει ο καθένας (και εδώ και μόνο μπορώ να δεχτώ καποιες από τις αντιρρήσεις του ΚΚΕ). Ο Βούλγαρης, χαμηλότονος πάντοτε, είναι υπέρ της απόλυτης συμφιλίωσης των δύο πλευρών. Άλλοι πάλι, που θεωρούν ότι η εκμετάλλευση και τα καπιταλιστικά δεινά συνεχίζονται, όχι. Μπορώ να το καταλάβω.
Συνολικά πάντως το βρήκα ενδιαφέρον παρά τις ενστάσεις μου. Και μάλλον καλά έκανε και έδειξε την τραγική πλευρά. Διάβολε, 70000 σκοτώθηκαν στον εμφύλιο και το πληρώναμε αυτό για τουλάχιστον 30 χρόνια μίσους. Ακόμα δεν έχουν επουλωθεί όλες οι πληγές. Δεν μπορεί κανείς να το παραβλέψει αυτό.