Ο "ΚΑΦΚΑ" ΩΣ ΗΡΩΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ

Η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Steven Sonderbergh μετά το εντυπωσιακό ντεμπούτο του, το "Σεξ, Ψέματα και Βιντεοταινίες", ήταν το "Kafka" του 1991. Ο Sonderbergh είναι ένας δημιουργός που άλλοτε μου αρέσει και άλλοτε μ' αφήνει παντελώς αδιάφορο. Η συγκεκριμένη ταινία, όταν την είχα πρωτοδεί τουλάχιστον, με είχε εντυπωσιάσει.
Η ιδέα είναι ασυνήθιστη. Ο Τζέρεμι Άιρονς ερμηνεύει τον Κάφκα, τον πραγματικό συγγραφέα Κάφκα, και όντως πολλά στοιχεία είναι βασισμένα στη ζωή του. Μόνο που ο Κάφκα της ταινίας γίνεται ήρωας των ίδιων του των βιβλίων, μπλέκεται στις υποθέσεις τους. Το περιβάλλον είναι μια ακαθόριστη πόλη (σαν την Πράγα), στην οποία όμως επικρατεί ένα μυστηριώδες, καταπιεστικό καθεστώς και μια ατμόσφαιρα ύπουλου τρόμου. Το επίκεντρο όλων αυτών μοιάζει να βρίσκεται στον απροσπέλαστο Πύργο, όπου ο μοναχικός συγγραφέας θα επιχειρήσει να μπει κρυφά αναζητώντας τα ίχνη ενός εξαφανισμένου φίλου και συναδέλφου του στην καταπιεστική (και ανώνυμη) εταιρία όπου δουλεύει.
Έτσι το φιλμ κινείται ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία και σε μια βιογραφία του Κάφκα. Υπάρχουν στοιχεία και από τα δύο. Στο μεταξύ κομμάτια και ίχνη από τα έργα του μεγάλου συγγραφέα βρίσκονται σκόρπια παντού στην πλοκή, ενσωματωμένα βεβαίως στο φανταστικό σενάριο. Το αποτέλεσμα είναι παράδοξο και πρωτότυπο. Ωστόσο το βασικό μέλημα του Sonderbergh δεν είναι η πλοκή, αλλά η δημιουργία ατμόσφαιρας. Ουσιαστικά ολόκληρο το φιλμ δεν είναι παρά ένα αφιέρωμα στο γερμανικό εξπρεσιονισμό. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία (η οποία στις σκηνές εντός του Πύργου γίνεται έγχρωμη), οι γωνίες, οι μακριές σκιές, τα στενά δρομάκια, το ασφυκτικό περιβάλλον, το κλειστοφοβικό κλίμα, όλα παραπέμπουν εκεί. Αλλά και τα ονόματα δεν είναι παρά ένα διαρκές παιχνίδι με τον κινηματογραφικό εξπρεσιονισμό: Ο κακός επιστήμονας λέγεται Μουρνάου, μια εταιρία Ορλόκ και υπάρχουν κι άλλα πολλά τέτοια. Οι παραπομπές στον Καλιγκάρι, το Γκόλεμ κλπ. δεν σταματούν.
Παράξενο φιλμ, γοητευτικό θα έλεγα και, θυμηθείτε το, αρκετά καταθλιπτικό. Το καταπιεστικό καθεστώς δεν μοιάζει ακριβώς με κάποια στυγνή δικτατορία. Είναι η γκριζάδα, η μουχλιασμένη καθημερινότητα, η έλλειψη ανθρώπινων σχέσεων, η αφόρητη τυπικότητα και τυπολατρεία που δημιουργούν την αρρώστια και τον διάχυτο φόβο. Όπως συχνά συμβαίνει με την επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα δηλαδή. Ίσως λοιπόν η ταινία να έχει τα προβλήματά της και την μάλλον εύκολη λύση λίγο πριν το τέλος, όπου σχεδόν μετατρέπεται σε περιπέτεια (ευτυχώς στο τέλος αλλάζει και πάλι), αλλά νομίζω ότι αξίζει να την ψάξετε αν την αγνοείτε.