Η "ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ ΡΩΜΗ" ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

Βρισκόμαστε στο 1945. Ο πόλεμος μόλις έχει τελειώσει και ο Roberto Rosselini (1906-1977) γυρίζει την πρώτη κλασική του ταινία, την "Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη" (Roma, Citta Aperta), μια από τις πρώτες που εγκαινιαζουν το περίφημο κίνημα του (ιταλικού αρχικά) νεορεαλισμού. Η κάμερα βγαίνει στο δρόμο, τα σκηνικά είναι λιγοστά, μερικοί ηθοποιοί είναι ερσιτέχνες, η ιστορία αναφέρεται στη ζωή απλών, καθημερινών ανθρώπων. Ο στόχος δεν είναι να γίνουν "ωραιες" ταινίες, αλλά "αληθινές". Ο ίδιος πάντως δήλωσε ότι θέλει να φτιάχνει "χρήσιμες" ταινίες.
Εδώ βέβαια  η ιστορία δεν είναι μια ιστορία απόλυτης καθημερινότητας (όπως, ας πούμε, στον "Κλέφτη Ποδηλάτων" και σε άλλα χαρακτηριστικά δείγματα του είδους). Εδώ υπάρχει αγωνία και άνθρωποι που δρουν υπό συνθήκες μεγάλης πίεσης. Η ιστορία αναφέρεται σε μια εφιαλτική περίοδο της Ιταλίας που μόλις τότε είχε τελειώσει: Την ναζιστική κατοχή της Ρώμης. Για τον λαό όλα είναι δύσκολα: Ελάχιστα τρόφιμα με δελτίο, φτώχια, μαύρη αγορά, απαγόρευση κυκλοφορίας μετά από κάποια ώρα, άγριες διώξεις αντιστασιακών. Η ηρωίδα, η Άννα Μανιάνι βεβαίως, είναι μια τυπική ιταλίδα νοικοκυρά της εποχής, πιστή, οξύθυμη, όχι ιδαιίτερα μορφωμένη, με ενστικτωδώς σχεδόν αντιφασιστική διάθεση. Ο αραβωνιαστικός της είναι κομμουνιστής, ενεργό μέλος της αντίστασης και περισσότερο "διανοούμενος". Ο αληθινός πρωταγωνιστής όμως είναι ο παπάς της ενορίας. Όχι μόνο ανέχεται την αθεϊα του φίλου του και του ηρωικού αρχηγού της αντίστασης της περιοχής, αλλά βοηθά με κάθε τρόπο τους αντιστασιακούς, όπου κι αν ανήκουν ιδεολογικά. Κάτω από το καλοκάγαθο και ήσυχο παρουσιαστικό του κρύβεται ένας άνθρωπος που δεν διστάζει να ρισκάρει ακόμα και τη ζωή του για να πολεμήσει τους φασίστες. Το δράμα δεν αργεί να ξεσπάσει.
Η ταινία, όπως προαναφέραμε, διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του νεορεαλιστικού κινήματος που θα άλλαζε την ιστορία του κινηματογράφου. Για να το αντιληφτούμε όμως αυτό πρέπει να ξέρουμε τι γινόταν μέχρι τότε: Στην Ιταλία - και αλλού βεβαίως - κυριαρχούσαν οι υπερπαραγωγές, ιστορικές και στομφώδεις πολλές φορές. Αλλά κι αν δεν ήταν έτσι ακριβώς οι ταινίες, δεν έπαυαν να χρησιμοποιούν κατά κόρον στούντιο, τεχνητούς φωτισμούς, "κόλπα" του φακού για μια συχνά εξωραϊσμένη φωτογραφία. Ο Ροσελίνι αντίθετα βγαίνει στους δρόμους και κινηματογραφεί μια Ρώμη πάμφτωχη, πεινασμένη, μια πόλη που αιμορραγεί κάτω από τη ναζιστική μπότα. Καμιά ωραιοποίηση, καμιά πρόθεση να "μεταμφιεστούν" τα πράγματα. Ο στόχος είναι η αλήθεια, ακόμα κι αν είναι ωμή.
Σήμερα  δεν αντιλαμβανόμαστε όλα αυτά τα πράγματα, όλη την ανατρεπτικότητα ταινιών σαν αυτή, καθώς πολλές καινοτομίες αποτελούν εδώ και δεκαετίες κοινό τόπο. Αρκεί όμως να πούμε ότι η συγκεκριμένη και μερικά ακόμα φιλμ αυτού του στιλ συγκαταλέγονται στα πιο επιδραστικά της ιστορίας του σινεμά.
Παράλληλα πάντως ο Ροσελίνι, όντας χριστιανός, δείχνει  τις τάσεις του προς τα εκεί τοποθετώντας στο κέντρο της ιστορίας έναν ηρωικό (καθόλου ωραίο ή"άνθρωπο της δράσης", σημειωτέον) παπά, θέλοντας να υπογραμμίσει ότι και αρκετοί κληρικοί αντιστάθηκαν στη ναζιστική βαρβαρότητα. Εξ άλλου ο ιερέας μας, όπως είπαμε, δεν νοιάζεται για το αν αυτοί που προστατεύει είναι δεξιοί, αριστεροί ή απλοί άνθρωποι. Φτάνει να μην είναι γερμανοί ή συνεργάτες των γερμανών.
Πόσο στέκει σήμερα ένα φιλμ σαν αυτό; Πολύ, κατά τη γνώμη μου. Εκτός από τη ντοκιμαντερίστικη δύναμή του, την καταγραφή της δύσκολης εποχής και την κυριολεκτική καταγραφή της πόλης όπως ακριβώς ήταν όταν έβγαινε από τον πόλεμο, νομίζω ότι καταφέρνει να κρατά τον θεατή και να του δημιουργεί αγωνία για τη συνέχεια, ενώ η τραγική μοίρα των ηρώων συγκινεί βαθιά. Αφείστε που νομίζω ότι όλες οι ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες του 50 και του 60 που αναφέρονται στην κατοχή βασίστηκαν λίγο ή πολύ σ' αυτήν.
Προφανώς μιλάμε για κλασικό φιλμ. Αν δεν το έχετε δει δοκιμάστε το. έστω και για ιστορικούς λόγους.