ΟΙ ΚΑΝΓΚΑΣΕΪΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΡΑΖΙΛΙΑΝΙΚΟ ΓΟΥΕΣΤΕΡΝ

Το βραζιλιάνικο σινεμά έχει δώσει κατά καιρούς σπουδαίες ταινίες. Ο σκηνοθέτης Lima Barreto (1906-1982) γύρισε ελάχιστα φιλμ (μόνο δύο fiction μεγάλου μήκους). Το πρώτο από αυτά είναι το "Cangaceiro" του 1953. Πρόκειται για ένα γουέστερν ουσιαστικά, το οποίο όμως έχει μεταφερθεί στη βραζιλιάνικη πραγματικότητα και κουλτούρα.
Κανγκασέιρος ήταν οι ληστές της Βραζιλίας. Κάτι ανάμεσα σε επαναστάτες και κοινούς ληστές, με δικούς τους κώδικες ηθικής και απέχθεια προς κάθε μορφής εξουσίας, θύμιζαν κάπως τους δικούς μας κλέφτες της τουρκοκρατίας. Οι ίδιες οι πρακτικές τους φαίνεται ότι διέπονταν από διχασμό: Μπορεί να ήταν άλλοτε αιμοσταγείς εισβολείς που λεηλατούσαν και άλλοτε να απέδιδαν δικαιοσύνη στους καταπιεσμένους, πάμφτωχους χωρικούς, οι οποίοι τους αντιμετώπιζαν με ενα μείγμα τρόμου και ευγνωμοσύνης.
Η ασπρόμαυρη ταινία του Μπαρέτο είναι μια ιστορία με μια συμμορία κανγκασέιρος. Ο επί κεφαλής τους, αιμοσταγής, βίαιος και ταυτόχρονα με μια ιδιότυπη αίσθηση δικαιοσύνης και προσωπικής ηθικής, θεωρεί την περιοχή δική του και δεν ανέχεται καμιά παρέμβαση από το κράτος και τα όργανά του (στρατό, αστυνομία κλπ.). Όταν όμως απαγάγει τη δασκάλα ενός χωριού, το δράμα θα ξεκινήσει, καθώς ένα από τα πρωτοπαλήκαρά του (και προσωπικός του φίλος) την ερωτεύεται και τη σώζει από τη συμμορία. Η διαφορά των δύο ανδρών θα γίνει πλέον προσωπική, μέχρι τη τελική σύγκρουση.
Το ενδιαφέρον της ταινίας έγκειται κατά τη γνώμη μου στο πάντρεμα των δομών του κλασικού αμερικάνικου γουέστερν με το βραζιλιάνικο φολκλόρ, την τότε βραζιλιάνικη πραγματικότητα, τη βραζιλιάνικη κουλτούρα και ιδιοσυγκρασία. Τα τραγούδια που τραγουδούν οι ληστές σε αρκετά σημεία της ταινίας είναι γοητευτικά και χαρακτηριστικά της μουσικής της χώρας. Οι εικόνες γίνονται συχνά υποβλητικές. Συγχρόνως αναπτύσσεται όλη η αμφισημία και οι αντιφάσεις των κανγκασέιρος. Σε μια σκηνή εισβάλλουν σε ένα φτωχό χωριό λεηλατώντας και βιάζοντας. Σε άλλη σκηνή ο βίαιος αρχηγός αποδίδει παραδειγματικά δικαιοσύνη σε μια χωρική, μη διστάζοντας μάλιστα να τιμωρήσει έναν δικό του. Σε μια άλλη σκηνή τιμωρεί σκληρότατα έναν δικό του (ο οποίος μάλιστα μάλλον δεν έφταιγε). Παράλληλα με όλα αυτά διαθέτει έναν βαθύτατα ριζωμένο κώδικα τιμής, τον οποίο δεν πρόκειται να παραβεί ακόμα κι αν απ' αυτό εξαρτάται η ζωή του. Ο αντίπαλος και πρώην φίλος του από την άλλη έχει μια, θα λέγαμε, ρομαντική ιδιοσυγκρασία και, βέβαια, είναι κι αυτός έτοιμος να πεθάνει όχι μόνο για να προστατέψει αυτή που αγαπά, αλλά και επειδή οι δικοί του κώδικες τιμής αναγνωρίζουν ότι η πράξη του αποτελεί προδοσία για την ομάδα, για την οποία προδοσία είναι πρόθυμος να πληρώσει.
Ίσως σήμερα το φιλμ, που είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στην εποχή του, είναι κάπως ξεπερασμένο. Ωστόσο θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσα και γοητευτική τη μείξη των βραζιλιάνικων στοιχείων (εικόνα, τοπίο, φορεσιές, μουσική και τραγούδια κλπ.) με τη φόρμα του γουέστερν. Γι' αυτό άλλωστε θεωρείται από πολλούς κλασικό φιλμ. Ακόμα όμως κι αν θεωρήσετε υπερβολικό τον χαρακτηρισμό αυτόν, ενδιαφέρον είναι σίγουρα.