ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ "ΚΟΛΑΣΤΗΡΙΟ"

Θα πω από την αρχή κάτι που θα ενοχλήσει πολλούς σινεφίλ (στους οποίους, βεβαίως, συγκαταλέγομαι): Ποτέ δεν μου άρεσε ο Bela Tarr. Ο γνωστότερος σήμερα ούγγρος σκηνοθέτης διαθέτει μια εξαιρετικά προσωπική ματιά, με ταινίες που δεν μοιάζουν με κανενός άλλου... και οι οποίες με κουράζουν. Γενικά όμως για το έργο του Tarr θα επανέλθω στο τέλος. Το "Κολαστήριο" (Karhozat) είναι του 1988 και, όπως διαβάζω, ξεκινά την δεύτερη περίοδό του, αυτή δηλαδή που γνωρίζουμε και που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η ιστορία είναι απλή και προσχηματική, λειτουργώντας απλώς σαν όχημα για να εκφράσει πολύ βαθύτερους προβληματισμούς και φιλοσοφικές απόψεις: Ένας μοναχικός άντρας ερωτεύεται την τραγουδίστρια ενός μπαρ (που, καθόλου τυχαία, ονομάζεται Τιτανικός), η οποία όμως είναι παντρεμένη. Για να μείνει μόνος μαζί της και να την κλατακτήσει (πράγμα που συμβαίνει) πείθει τον σύζυγο να φύγει για να κάνει μια παράνομη μεταφορά. "Η ιστορία" όμως, όπως ο ίδιος δηλώνει από την αρχή, "θα τελειώσει όπως όλες οι ιστορίες. Άσχημα". Το φιλμ είναι βέβαια ασπρόμαυρο, με εξαιρετική πραγματικά φωτογραφία, πράγμα που αποτελεί "σήμα κατατεθέν" του Tarr (και η ποιότητα της φωτογραφίας και το ασπρόμαυρο), και είναι φυσικά πολύ βαρύ και καταθλιπτικό - άλλο χαρακτηριστικό του δημιουργού. Οι εικόνες είναι ζοφερές. Λασπωμένα, γυμνά τοπία, διαρκής βροχή, αδέσποτα σκυλιά, μίζερα εσωτερικά, συνθέτουν ένα πραγματικό κολαστήριο. Ένα περιβάλλον όπου τίποτα δεν μπορεί να πάει καλά. Οι ήρωες είναι λιγομίλητοι, βαρείς κι αυτοί, με υπαρξιακά προβλήματα. Φυσικά όλο αυτό το σκηνικό αντανακλά την ανθρώπινη υπαρξιακή αγωνία, το αδύνατο, κατά Tarr, της ευτυχίας ή, πιθανόν, αποτελεί και ένα σχόλιο για την τότε κατάσταση της Ουγγαρίας (και την μετέπειτα βέβαια, αν δούμε και τις επόμενες ταινίες του, που κινούνται σε παρόμοιο κλίμα). Τα πλάνα είναι αργόσυρτα, οι αφηγηματικοί ρυθμοί αργοί επίσης, οι σιωπές μακρές, οι διάλογοι ποιητικοί ή/και φιλοσοφικοί... Το σινεμά του Tarr, για να επανέλθουμε στα αρχικά μου σχόλια, με κουράζει. Θαυμάζω τη φωτογραφία του, αλλά τον βρίσκω... πώς να το εκφράσω... έναν μανιερίστα της απελπισίας, της κατάθλιψης. Από το ζοφερό του σύμπαν λείπει, ας πούμε, η πίστη και η εμφάνιση του θαύματος του Ταρκόφσκι, η παράνοια του Φον Τρίερ, η έντονη πολιτική άποψη του Αγγελόπουλου... για να αναφέρουμε (τυχαία) μερικούς άλλους "δύσκολους" δημιουργούς. Εδώ υπάρχει μόνο πεσιμισμός, διαρκής υπαρξιακή αγωνία... μια ανθρώπινη κόλαση, ιστορίες και καταστάσεις εξ αρχής καταδικασμένες. Και, προσωπικά, με ενοχλούν και οι στημένοι, "ψεύτικοι", ποιητικοί και φιλοσοφικοί διάλογοι που προείπαμε (πράγμα βέβαια απόλυτα ηθελημένο από τον Ταρ, στοιχείο κι αυτό της όλης αισθητικής του). Ο ούγγρος δημιουργός, όπως έχει ο ίδιος δηλώσει, θα ήθελε να είναι φιλόσοφος. Ο κινηματογράφος είναι μόνο ένα χόμπι του. Εκτιμώ τις αρετές και τη μοναδικότητα (σίγουρο το τελευταίο) του έργου του, αλλά όλη αυτή η διαρκής και αδιέξοδη κατάθλιψη με κουράζει, αλλά και κάπου με ενοχλεί.